Όταν η παράδοση συναντά την τεχνολογία: πώς γεφυρώνεται το χάσμα των γενεών
Αλέξης Κομσέλης
Ένα από τα πλέον δύσκολα θέματα για τις οικογενειακές επιχειρήσεις είναι η υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Την τελευταία δεκαετία η τεχνολογία έχει μπει για τα καλά στο επίκεντρο των επιχειρηματικών αποφάσεων, είτε επειδή η ψηφιακή μετάβαση επιβάλλεται νομοθετικά είτε γιατί είναι απαραίτητο να αξιοποιηθούν νέα εργαλεία για την εξέλιξη της επιχείρησης. Υπάρχει όμως ένα χάσμα στο πώς βλέπουν την αλλαγή αυτή οι διαφορετικές γενιές που συνδιοικούν. Η νεότερη βλέπει την τεχνολογία ως κρίσιμη για την ανάπτυξη και την αποδοτικότητα, ενώ η παλαιότερη τη θεωρεί συχνά δαπανηρή, περιττή ή απειλητική για τις παραδόσεις που στήριξαν την επιχείρηση.
Μια νέα έρευνα σε μικρές αγροτικές οικογενειακές επιχειρήσεις στη Νότια Ιταλία, ένα περιβάλλον εξαιρετικά οικείο στην ελληνική πραγματικότητα, αποδεικνύει ότι αυτές οι συγκρούσεις δεν αφορούν τελικά τα «μηχανήματα». Αφορούν τον τρόπο που η κάθε γενιά αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο, την αξία της παράδοσης και το μέλλον της επιχείρησης.
Η μελέτη των Maria Annosi, Mat Hughes, Davide de Gennaro, Roberta Oppedisano και Filomena Buonocore, που δημοσιεύθηκε φέτος, παρακολούθησε επιχειρήσεις που βρέθηκαν μπροστά στο δίλημμα της υιοθέτησης ψηφιακών εργαλείων. Σε αυτήν την περίπτωση μελετήθηκε η αξιοποίηση τεχνολογιών που βελτιώνουν την αποδοτικότητα και την ανταγωνιστικότητα, την πεμπτουσία δηλαδή της ψηφιακής μετάβασης, όπως drones και αισθητήρες. Τα συμπεράσματα προσφέρουν έναν οδικό χάρτη για το πώς η σύγκρουση μπορεί να μετατραπεί από απειλή σε εργαλείο ανανέωσης.
Το επίκεντρο της σύγκρουσης
Οι ερευνητές εντόπισαν ότι η σύγκρουση είναι πρωτίστως “γνωστική” (cognitive conflict). Η παλαιότερη γενιά δεν αντιστέκεται από άγνοια, αλλά επειδή προτάσσει την οικονομική σύνεση και αισθάνεται βαριά την ευθύνη να προστατεύσει τις πρακτικές που κράτησαν την επιχείρηση ζωντανή. Η νεότερη γενιά, αντίθετα, βλέπει τον πειραματισμό ως μονόδρομο για την ανταγωνιστικότητα.
Το πρόβλημα ξεκινά όταν αυτή η διαφωνία για τον εξοπλισμό μετατρέπεται σε δοκιμασία εξουσίας, ταυτότητας και σεβασμού μεταξύ των γενεών.
Ξεπερνώντας το αδιέξοδο
Η έρευνα ανέδειξε μια σειρά από συγκεκριμένες στρατηγικές που υιοθέτησαν οι οικογένειες για να προχωρήσουν μπροστά:
- Ο ρόλος του “μεταφραστή”
Το πιο ενδιαφέρον εύρημα είναι ότι τα μέλη της νεότερης γενιάς που πέτυχαν τον στόχο τους, λειτούργησαν ως γέφυρες γνώσης και παράδοσης. Ανέλαβαν ενεργά τον ρόλο του μεταφραστή, μειώνοντας το χάσμα γνώσης: οργάνωσαν επιδείξεις, έδειξαν βίντεο ή κανόνισαν επισκέψεις σε άλλα κτήματα, βοηθώντας τους μεγαλύτερους να κατανοήσουν τα οφέλη. - Συμμαχίες και μηχανισμοί εκτόνωσης
Η διαχείριση των συναισθημάτων αποδείχθηκε κρίσιμη. Τα αδέλφια συνεργάστηκαν για να ενισχύσουν τα επιχειρήματά τους. Παράλληλα, οι ερευνητές παρατήρησαν ενέργειες για την εκτόνωση της έντασης στις περιπτώσεις που η σύγκρουση έφτασε σε μη λειτουργικό σημείο. Για παράδειγμα, η νεότερη γενιά αποχώρησε προσωρινά από τη συζήτηση για να ηρεμήσουν τα πνεύματα ή μετέφερε τη συζήτηση σε ένα πιο ουδέτερο περιβάλλον. - Η μητέρα ως ενδιάμεση
Σε πολλές περιπτώσεις, η λύση ήρθε μέσω ενός σεβαστού ενδιάμεσου προσώπου. Η έρευνα αναφέρει χαρακτηριστικά ότι συχνά η μητέρα έπαιξε τον ρόλο της διαμεσολαβήτριας, αποκαθιστώντας την ισορροπία. Εξίσου σημαντική ήταν η διαδικασία της συμφιλίωσης. Οι οικογένειες που πέτυχαν μια τόσο ριζική αλλαγή στην τεχνολογική τους εξέλιξη επένδυσαν στην αποκατάσταση των σχέσεων μέσω κοινών γευμάτων, χρήσης του χιούμορ ή μικρών χειρονομιών σεβασμού.
Πρακτικά συμπεράσματα
Η έρευνα προσφέρει συγκεκριμένες συμβουλές για κάθε μέλος της οικογενειακής επιχείρησης:
- Για τους ιδιοκτήτες: Δημιουργήστε δομημένες ευκαιρίες για διάλογο, όπου κάθε γενιά μπορεί να εκφράσει την άποψή της ήρεμα και όχι εν θερμώ. Αντιμετωπίστε την υιοθέτηση τεχνολογίας ως μια διαδικασία κοινής μάθησης και όχι ως μια εφάπαξ απόφαση. Ενθαρρύνετε μικρά, χαμηλού ρίσκου πειράματα, όπως επιδείξεις ή πιλοτικά έργα, αντί να πιέζετε για γρήγορες δεσμεύσεις.
- Για τη νεότερη γενιά: Αναλάβετε ενεργά τον ρόλο του “μεταφραστή” ανάμεσα στην παράδοση και την καινοτομία. Οργανώνοντας επιδείξεις ή μικρής κλίμακας δοκιμές, μπορείτε να κάνετε την τεχνολογία να φαίνεται λιγότερο απειλητική. Η προσπάθειά σας θα είναι πιο αποτελεσματική αν συνδυάσετε τον τεχνικό ενθουσιασμό με ειλικρινή σεβασμό για την εμπειρία των μεγαλύτερων και την παράδοση της οικογένειας.
- Για τη μεγαλύτερη γενιά: Διατηρήστε ανοιχτό μυαλό στον σταδιακό πειραματισμό πριν δεσμευτείτε σε μεγάλες επενδύσεις. Μια επιφυλακτική στάση, που συχνά πηγάζει από παλιότερες δυσκολίες, μπορεί να συνυπάρξει με την καινοτομία όταν συνοδεύεται από διάλογο. Επιτρέποντας μικρά πειράματα, χτίζετε εμπιστοσύνη και αμοιβαία κατανόηση.
- Για όλα τα μέλη της οικογένειας: Θυμηθείτε ότι η συμφιλίωση είναι εξίσου σημαντική με την επίλυση του προβλήματος. Οι οικογένειες που φροντίζουν τις σχέσεις τους μετά από συγκρούσεις, μέσω χειρονομιών σεβασμού ή κοινών δραστηριοτήτων, διατηρούν την ενότητα και κάνουν την καινοτομία λιγότερο απειλητική.
Ποια είναι τα επόμενα βήματα
Βασισμένοι στα ευρήματα, οι ερευνητές προτείνουν την υιοθέτηση τριών συνηθειών που θα βοηθήσουν τις οικογενειακές επιχειρήσεις να εντάξουν την ψηφιακή μετάβαση ως διαδικασία στην καθημερινότητα της επιχείρησης. Άλλωστε, οι εξελίξεις είναι πλέον τόσο συχνές, που η προσαρμογή πρέπει να είναι συνεχής.
- Πιλοτική εφαρμογή: Συμφωνήστε σε δοκιμαστικές περιόδους με προκαθορισμένες ημερομηνίες αξιολόγησης για κάθε νέα τεχνολογία.
- Κατάρτιση και γνώση: Αναθέστε επίσημα στη νέα γενιά την ευθύνη της προεργασίας και των επιδείξεων.
- Ψυχραιμία: Θεσμοθετήστε έναν κανόνα που αναβάλλει αυτόματα τη λήψη δεσμευτικών αποφάσεων αν η συζήτηση υπερβεί τα όρια έντασης.
Το πιο αναπάντεχο ίσως συμπέρασμα είναι ότι η ίδια η σύγκρουση μπορεί να είναι χρήσιμη. Όταν αναγνωρίζεται, επιβραδύνεται και ακολουθείται από σκόπιμη συμφιλίωση, λειτουργεί ως καταλύτης για αμοιβαία αναγνώριση και καλύτερες αποφάσεις.
Και η ανάγκη για αυτές τις αποφάσεις είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Σύμφωνα με τον δείκτη DESI της Ε.Ε., ενώ η Ελλάδα βελτιώνει τις ψηφιακές της επιδόσεις, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις εξακολουθούν να υστερούν, με λιγότερες από τις μισές να διαθέτουν έστω και βασικό επίπεδο ψηφιακής έντασης (έναντι 69% του ευρωπαϊκού μέσου όρου). Για την ελληνική οικογενειακή επιχείρηση η γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των γενεών δεν είναι απλώς θέμα οικογενειακής αρμονίας. Είναι ζήτημα οικονομικής επιβίωσης και μελλοντικής ανάπτυξης.
________
Το παρόν άρθρο βασίζεται στη δημοσίευση "Families Can Overcome Generational Conflicts Over Technology" των Maria Annosi , Mat Hughes , Davide de Gennaro , Roberta Oppedisano και Filomena Buonocore που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 13/11/2025. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.
