ESG και οικογενειακές επιχειρήσεις: προκλήσεις & ευκαιρίες

Τα τελευταία χρόνια η συζήτηση για τη βιωσιμότητα και την αειφορία γίνεται όλο και πιο έντονη, κυρίως σε ό,τι αφορά τις υποχρεώσεις των επιχειρήσεων. Από τους 17 Βιώσιμους Στόχους Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals – SDGs) που θεσμοθετήθηκαν το 2015 από τα Ηνωμένα Έθνη, φτάσαμε στο πλαίσιο «Περιβάλλον, Κοινωνία, Διακυβέρνηση» (Environment, Society, Governance – ESG) που η σημασία του εντείνεται παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια, ενσωματώνοντας και εξελίσσοντας σε μεγάλο βαθμό τις δράσεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ). Παράλληλα, από την εθελοντική προσέγγιση στη βιωσιμότητα μέσω της ΕΚΕ και των SDGs, φτάσαμε στην υποχρέωση των μεγαλύτερων επιχειρήσεων να δημοσιεύουν αναλυτικές μελέτες βιωσιμότητας. Και θα ακολουθήσουν σταδιακά οι μικρότερες.

Το πλαίσιο των ESG αφορά τη μέθοδο και τα κριτήρια για τη μέτρηση της βιωσιμότητας και του ηθικού αντίκτυπου μιας επένδυσης ή μιας επιχείρησης. Εστιάζει στο Περιβάλλον, την Κοινωνία και την Εταιρική Διακυβέρνηση για να αποτυπώσει ολιστικά τον αντίκτυπο της δραστηριότητας. Ενώ ο όρος ESG χρησιμοποιείται συχνά για την αξιολόγηση επενδύσεων, όταν οι αρχές αυτές εφαρμόζονται στο σύνολο της δραστηριότητας μιας επιχείρησης αφορά έναν ευρύτερο κύκλο από ενδιαφερόμενα μέρη, όπως πελάτες, προμηθευτές και εργαζόμενους.

Το ESG είναι ένα υπαρξιακό ζήτημα. Οι επιχειρήσεις που δεν επιδεικνύουν τη δέσμευσή τους σε βιώσιμες πρακτικές θα μπορούσαν να τιμωρηθούν από τους καταναλωτές, τα μέσα ενημέρωσης και ακόμη και τις ρυθμιστικές αρχές.

Αυτό αναφέρεται στην έρευνα της PwC για τις οικογενειακές επιχειρήσεις το 2021 που περιγράφει με σαφήνεια πόσο σημαντικό είναι για τις επιχειρήσεις αυτές να σχεδιάζουν στρατηγική σχετικά με τον αντίκτυπο των επενδύσεων και της δραστηριότητας τους στο πλαίσιο του ESG, πέρα από την όποια υποχρέωση δημοσίευσης των σχετικών μελετών βιωσιμότητας.

Αν και μπορεί να είναι δελεαστικό να σκεφτόμαστε το ESG ως απλώς μια νέα μόδα ή ένα επικοινωνιακό εργαλείο για μεγάλες επιχειρήσεις, αυτό δεν αντικατοπτρίζει πλήρως την πραγματικότητα. Η ταχύτητα και η ορμή με την οποία εισήχθησαν παγκοσμίως οι κανονισμοί ESG τα τελευταία δύο χρόνια αποτελούν απόδειξη μιας αυξανόμενης αποδοχής ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις πρέπει να αναζητήσουν τρόπους για να βελτιώσουν τη διακυβέρνησή τους και τον κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπό τους.

Η αντίσταση στην υιοθέτηση προτύπων ESG συνδέεται αφενός με τις αντιδράσεις της επιχειρηματικής κοινότητας και ιδιαίτερα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων λόγω της εισαγωγής ενός ακόμα κανονιστικού πλαισίου και αφετέρου με την εκτιμώμενη δυσκολία να προσαρμοστούν σε αυτό. Η πραγματικότητα είναι όμως ότι η υιοθέτηση των προτύπων αυτών μπορεί να γίνει με μικρά βήματα και να συμπεριλάβει δράσεις που ήδη πραγματοποιούνται και σχετίζονται με αυτά. Αυτό που έχει σημασία λοιπόν είναι οι ιστορίες που μπορούν να πουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις για όσα ήδη κάνουν ή έχουν κάνει στο πρόσφατο παρελθόν. Για παράδειγμα:

• • • Περιβάλλον: μείωση της ρύπανσης και των εκπομπών άνθρακα, ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης, διατήρηση των πόρων και προστασία της βιοποικιλότητας
    • Κοινωνία: προώθηση της ανάπτυξης των εργαζομένων μέσω δίκαιων εργασιακών πρακτικών, υπεύθυνη διαχείριση των αλυσίδων προμήθειας και εφοδιασμού και κοινωνική ανάπτυξη
    • Διακυβέρνηση: προάσπιση των δικαιωμάτων των μετόχων - ιδιοκτητών, διασφάλιση ποικιλομορφίας του διοικητικού συμβουλίου και ευθυγράμμιση της αμοιβής των στελεχών με τα αποτελέσματα βιώσιμης απόδοσης

Το ESG στις οικογενειακές επιχειρήσεις αφορά μια μακροπρόθεσμη στρατηγική προσέγγιση που ενσωματώνει την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, την κοινωνική ευθύνη και την ηθική διακυβέρνηση στις επιχειρηματικές πρακτικές, αντανακλώντας τις αξίες της οικογένειας και τη δέσμευση για βιώσιμη ανάπτυξη και μακροπρόθεσμη επιτυχία (Hughes et al., 2025).

Για να εκτιμήσουν την κλίμακα και τους τύπους των δραστηριοτήτων ESG μεταξύ των οικογενειακών επιχειρήσεων και τα πρότυπα που αναμένονται από αυτές, οι Hughes et al. (2025) ανέλυσαν πολιτικές, κανονισμούς και πλαίσια ESG που σχετίζονται με τις οικογενειακές εταιρείες. Παράλληλα, εντόπισαν οικογενειακές επιχειρήσεις με καλές πρακτικές ESG. Ενώ η κύρια εστίαση της ανάλυσης είναι στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι ερευνητές εξέτασαν επίσης τους κανονισμούς ESG στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής συνθέτουν συνεπώς μια ενδιαφέρουσα ανάλυση που αφορά οικογενειακές επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο.

Οφέλη και προκλήσεις του ESG

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις υιοθετούν ανεξαρτήτως μεγέθους πρακτικές ESG για διάφορους λόγους:

• • • Βελτιωμένη φήμη: Επίδειξη ηθικής ηγεσίας για τη βελτίωση της αντίληψης του κοινού (Gjergji et al., 2021).
    • Ευθυγράμμιση με τα ενδιαφερόμενα μέρη: Ικανοποίηση αυξανόμενων απαιτήσεων από πελάτες, ρυθμιστικές αρχές και επενδυτές (Acree, 2023; PwC, 2021).
    • Κληρονομιά και οικογενειακές αξίες: Αντανακλώντας την οικογενειακή κληρονομιά και τις ηθικές δεσμεύσεις μέσω βιώσιμων πρακτικών (Kotlar et al., 2020).
    • Χαμηλότερο κόστος κεφαλαίου: ευνοϊκότερη εκτίμηση επενδυτικού κινδύνου (Wang et al., 2024).
    • Διατήρηση εργαζομένων και μεγαλύτερη αφοσίωση πελατών (Ma et al., 2023; Gjergji et al., 2021).
    • Οι καινοτόμες οικολογικές στρατηγικές προσφέρουν μακροπρόθεσμα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη (Ma et al., 2023).

Ωστόσο, η έρευνα ανέδειξε αρκετές προκλήσεις για τις οικογενειακές επιχειρήσεις που επιδιώκουν να εφαρμόσουν πρακτικές ESG:

• • • Θέματα διαφάνειας: Ανησυχίες σχετικά με τη δημοσιοποίηση, ειδικά σε μικρότερες επιχειρήσεις (Wu et al., 2023), υποδηλώνουν ότι η οικογενειακή επιχείρηση πρέπει να αποκαλύψει περισσότερα για τις αξίες και τη νοοτροπία της σχετικά με τις επιχειρηματικές δραστηριότητες και τον ρόλο της στην κοινωνία.

• • • Διαγενεακή δυναμική: Οι γενιές διαφέρουν στις απόψεις τους για το ESG, με τους Millennials και τη Generation Z να δίνουν προτεραιότητα στη βιωσιμότητα σε μεγαλύτερο βαθμό. Διαπιστώνονται συνεπώς αποκλίνουσες απόψεις μεταξύ των μελών της οικογένειας σχετικά με τη σημασία του ESG (Huang & Chen, 2024). Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις και έντονες συζητήσεις που μπορεί τελικά να είναι εποικοδομητικές μακροπρόθεσμα αλλά προκλητικές στην αρχή.
    • Περιορισμοί κεφαλαίου και πόρων: Οι οικονομικοί περιορισμοί και οι λειτουργικές προκλήσεις μπορούν να εμποδίσουν τις μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις να χρηματοδοτήσουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων ESG (Espinosa-Méndez et al., 2023). Ωστόσο, δεν είναι ο αριθμός των δραστηριοτήτων που έχει σημασία, αλλά οι ιστορίες και οι αφηγήσεις που μπορούν να μοιραστούν οι οικογενειακές επιχειρήσεις για τις σχετικές τους δραστηριότητες.
    • Greenwashing: Εάν οι δραστηριότητές ESG δεν είναι ειλικρινείς και αυθεντικές, θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι επιδιώκουν να αποσπάσουν την προσοχή από τον αρνητικό αντίκτυπο της επιχείρησης αλλού (π.χ. ρύπανση του περιβάλλοντος, κακές πρακτικές εργασίας).
    • Τήρηση αρχείων: Έλλειψη της απαραίτητης υποδομής και γνώσης για τη συγκέντρωση των δεδομένων που απαιτούνται για την καταγραφή δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το ESG.

Στρατηγικές επιλογές

Η διεθνής έρευνα και βιβλιογραφία, αλλά και η καθημερινότητα της αγοράς, υποδεικνύουν ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις, γνωστές για τον μακροπρόθεσμο προσανατολισμό και τους ισχυρούς δεσμούς της κοινότητας, είναι μοναδικά τοποθετημένες να αξιοποιήσουν το ESG ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Πολύ συχνά δε, εφαρμόζουν πρακτικές που πλέον μπορούν να ενταχθούν στη  στρατηγική ESG, ώστε να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των ρυθμιστικών αρχών και της ευρύτερης κοινωνίας.

Αρχικά λοιπόν οι οικογενειακές επιχειρήσεις πρέπει να μελετήσουν το ταχέως αναπτυσσόμενο ρυθμιστικό τοπίο για να μπορέσουν να ευθυγραμμιστούν με τους αυστηρούς κανονισμούς ESG. Η μελέτη αυτή δεν αφορά μόνο την χώρα όπου έχουν έδρα, αλλά και το ρυθμιστικό πλαίσιο των αγορών στις οποίες στοχεύουν. Ενδεικτικά αναφέρονται:

• • • Το Ηνωμένο Βασίλειο θα χρησιμοποιήσει τα πρότυπα του Διεθνούς Συμβουλίου Προτύπων Αειφορίας (ISSB) έως το 2026.
    • Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ τυποποιεί τις γνωστοποιήσεις που σχετίζονται με το κλίμα και τις διατάξεις του νόμου για τη μείωση του πληθωρισμού (καθαρή ενέργεια, αποθήκευση ενέργεια, δέσμευσης άνθρακα κλπ). Σημειώστε όμως ότι η ηγεσία των ΗΠΑ έχει αλλάξει από τον Ιανουάριο του 2025 και οι πολιτικές της έναντι του ESG ενδέχεται να αλλάξουν.
    • Οικογενειακές επιχειρήσεις εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης που παράγουν έσοδα άνω των 150 εκατομμυρίων ευρώ στις αγορές της ΕΕ πρέπει επίσης να υποβάλλουν έκθεση σχετικά με την Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) της ΕΕ και τα διασυνδεδεμένα European Sustainability Reporting Standards (ESRS), που ισχύουν από τις 5 Ιανουαρίου 2023. 
      
    • Οι χώρες που έχουν υπογράψει τη σύμβαση πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή έχουν πρόσθετες δεσμεύσεις σχετικά με τη βιωσιμότητα και την κλιματική αλλαγή, οι οποίες πιθανών επηρεάζουν τις υποχρεωτικές γνωστοποιήσεις ESG. 
      
    • Οι περισσότερες απαιτήσεις γνωστοποίησης αφορούν εταιρείες μεγάλου μεγέθους αυτήν τη στιγμή, αλλά η τάση είναι προς τη θεσμοθέτηση υποβολής εκθέσεων ανεξάρτητα από το μέγεθος της εταιρείας.
      

Παράλληλα, διαπιστώνεται ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο μπορούν και πρέπει να υπερβούν την ελάχιστη νομική συμμόρφωση, εάν θέλουν να αναπτύξουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που βασίζεται στις δεσμεύσεις και τις ESG δραστηριότητές τους. Εθελοντικές πιστοποιήσεις, όπως το πλαίσιο B Corp και το ISO 26000, βοηθούν τις οικογενειακές επιχειρήσεις να ενισχύσουν τη δυναμική τους.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο μπορούν επίσης να δηλώσουν τη δέσμευσή τους αξιοποιώντας τοπικές και διεθνείς πλατφόρμες, όπως για παράδειγμα την κοινή πρωτοβουλία του Family Business Network (FBN) και του United Nations Trade and Development (UNCTAD) «Family Business for Sustainable Development Pledge». Η πρωτοβουλία αυτή περιλαμβάνει εθελοντικές δεσμεύσεις σχετικά με τη διακυβέρνηση, την αλυσίδα εφοδιασμού και τον αντίκτυπο στην κοινότητα.

Τέλος, οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να υιοθετήσουν πρότυπα και πιστοποιήσεις μέσα από τα οποία δημιουργούνται ευκαιρίες για την επόμενη γενιά. Τα νεότερα μέλη της οικογένειας συχνά αναδεικνύονται ως ένθερμοι υποστηρικτές των πρακτικών ESG, καθώς ηγούνται οικολογικών και κοινωνικών πρωτοβουλιών που είναι ευθυγραμμισμένες με τις οικογενειακές αξίες.

Επόμενα βήματα

Τί μπορούν να κάνουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις για να καταφέρουν να αποκομίσουν τα οφέλη μιας αποτελεσματικής στρατηγικής ESG; Η έρευνα έδειξε ότι στις βέλτιστες πρακτικές συμπεριλαμβάνονται τα παρακάτω βήματα:

• • • Ενσωματώστε το ESG στη στρατηγική σας και ευθυγραμμίστε τις οικογενειακές αξίες με τους εταιρικούς στόχους για να οικοδομήσετε μια συνεκτική πολιτική ESG.
    • Αξιοποιήστε εθελοντικά πρότυπα. Για παράδειγμα, εξετάστε το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσετε πλαίσια όπως το ISO 26000 και να επιδιώξετε πιστοποιήσεις όπως το καθεστώς B Corp για να αποδείξετε τη δέσμευση σας.
    • Επικεντρωθείτε στην ενσωμάτωση βιώσιμων πρακτικών που ευθυγραμμίζονται με τις οικογενειακές αξίες και το θεσμικό πλαίσιο με σκοπό την αξιοποίηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος.
      
    • Ενθαρρύνετε τη συμμετοχή της επόμενης γενιάς και επιδιώξτε τη συμμετοχή νεότερων μελών της οικογένειας σε πρωτοβουλίες βιωσιμότητας.
      
    • Προετοιμαστείτε για αλλαγές στο ρυθμιστικό πλαίσιο.
      
    • Αναπτύξτε μηχανισμούς και συστήματα παρακολούθησης για την καταγραφή των δραστηριοτήτων και τη μέτρηση των αποτελεσμάτων των δράσεων ESG.
      

Δημιουργήστε το ESG αφήγημά σας

Είναι σημαντικό το ευρύτερο κοινό να γνωρίζει τι κάνει μια οικογενειακή επιχείρηση σε θέματα ESG. Ξεφεύγοντας λοιπόν από την εσωστρέφεια ή την ταπεινότητα που πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις επιδεικνύουν, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το ESG αφήγημα δημιουργεί καλή θέληση στην αγορά. Εξερευνήστε συνεπώς τρόπους βελτίωσης της επικοινωνίας σχετικά με τις δεσμεύσεις και τις δραστηριότητές σας στο ESG, αξιοποιώντας μέσα επικοινωνίας που ενημερώνουν τις διαφορετικές ομάδες κοινού που θέλετε να προσεγγίσετε.

Δημιουργήστε αυτό το αφήγημα, όχι απλώς ως μια έκθεση συμμόρφωσης, αλλά ως ζωντανή απόδειξη των αξιών σας. Για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, το ESG δεν είναι απλά μια στρατηγική· είναι η γέφυρα που συνδέει την κληρονομιά του παρελθόντος με την ευημερία των επόμενων γενεών και τη δημιουργία ενός βιώσιμου κόσμου για όλους.

Βιβλιογραφία

Acree, J. (2023). ESG: The Popular Corporate Buzzword and Why Leaders Should Care. 

Espinosa-Méndez, C., Maquieira, C.P. & Arias, J.T. (2023). The impact of ESG performance on the value of family firms: The moderating role of financial constraints and agency problems. Sustainability, 15, 6176. 

Gjergji, R., Vena, L., Sciascia, S. & Cortesi, A. (2021). The effects of environmental, social and governance disclosure on the cost of capital in small and medium enterprises: The role of family business status. Business Strategy and the Environment, 30, pp. 683–693.

Howorth, C., Parkinson, C., Leitch, C., and Stead, V. (2016). Next Generation Engagement in UK Family Businesses. London: IFB Research Foundation. 

Hughes, M., Hu, Q., Simeonova, B., Ge, B., Issah, B.W., Jack, S., Hughes, P. and Dai, S. (2025). ESG in Family Firms: A Review of Research, Regulations and Practice Guidance. London: Family Business Research Foundation. 

Kotlar, J., De Massis, A., Frattini, F. & Kammerlander, N. (2020). Motivation gaps and implementation traps: The paradoxical and time-varying effects of family ownership on firm absorptive capacity. Journal of Product Innovation Management, 37(1), pp. 2–25.

Ma, R., Pan, X. & Suardi, S. (2023). Shareholder value maximization via corporate ESG performance: Evidence from mergers and acquisitions in China. Applied Economics, pp.1–17.

PwC (2021). 10th Global Family Business Survey: Building ESG into family business strategies. 

Wang, X., Ren, K., Li, L., Qiao, Y. & Wu, B. (2024). How does ESG performance impact corporate outward foreign direct investment? Journal of International Financial Management & Accounting, 35, pp. 534–583. 

Wu, M., Zhu, Y. & Zhang, F. (2023). Second-generation involvement, ESG performance and family firm value. Applied Economics Letters, pp. 1–4.

________

Το παρόν άρθρο βασίζεται στη δημοσίευση "ESG Essentials For Family Firms" των Mat Hughes, Qilin Hu, Boyka Simeonova, Bingbing Ge, Wunnam Basit ISSAH, Sarah Jack, Paul Hughes, Siqi Dai και Martin Kemp που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 02/04/2025. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.

Σχόλια Αναγνωστών