Δεξιότητες για υπεύθυνους ιδιοκτήτες: γερά θεμέλια για οικογενειακές επιχειρήσεις
Αλέξης Κομσέλης
Σε κάθε οικογενειακή επιχείρηση, ανεξάρτητα από το μέγεθος, τον κλάδο ή την τοποθεσία, συνυπάρχουν δύο εξίσου σημαντικοί ρόλοι για τα μέλη της οικογένειας στην οποία ανήκει. Αφενός είναι ο ρόλος που σχετίζεται με τη διοίκηση, το management, της επιχείρησης και αφετέρου αυτός που σχετίζεται με την ιδιοκτησία. Στις περισσότερες συζητήσεις για την ανάπτυξη και την εξέλιξη των οικογενειακών επιχειρήσεων αναφερόμαστε στην προετοιμασία της επόμενης γενιάς εστιάζοντας αποκλειστικά σε θέμα διοίκησης. Αφήνοντας όμως στην άκρη τα θέματα που σχετίζονται με την ανάπτυξη υπεύθυνων ιδιοκτητών δημιουργούνται συνθήκες που στέκονται εμπόδιο στην εξέλιξη της επιχείρησης και της οικογένειας.
Ο απώτερος στόχος πολλών επιχειρηματικών οικογενειών είναι η ανάπτυξη μιας ευημερούσας επιχείρησης, την οποία διαχειρίζεται η οικογένεια με το βλέμμα στο μέλλον. Η πρώτη γενιά που ίδρυσε την οικογενειακή επιχείρηση έχει ως βασική αποστολή την μετατροπή της επιχείρησης σε οικογενειακή, δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες διαδοχής και μετάβασης. Αν εξαιρέσουμε τις μεγάλες επιχειρήσεις, στο φάσμα των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων αυτό σημαίνει ότι η δεύτερη γενιά αναλαμβάνει σταδιακά τη διοίκηση της οικογενειακής επιχείρησης στο πλαίσιο μιας διαδοχής που τις περισσότερες φορές γίνεται χωρίς κάποιο συγκεκριμένο πλάνο υλοποίησης. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η προετοιμασία της διαδοχής αφορά κυρίες σε θέματα που σχετίζονται με το αντικείμενο της επιχείρησης και δεξιότητες διοίκησης. Όσο όμως μεγαλώνει και εξελίσσεται η επιχείρηση είναι πολύ πιθανό να έχουμε μέλη τις οικογένειας που δεν θα αναλάβουν ενεργό ρόλο διοίκησης στην επιχείρηση, αλλά θα έχουν σημαντικό ρόλο ως (συν)ιδιοκτήτες αυτής.
Η συνιδιοκτησία σε μια οικογενειακή επιχείρηση είναι και ο ουσιαστικός λόγος που ονομάζεται οικογενειακή. Τι συμβαίνει όμως όταν τα μέλη της οικογένειας δεν έχουν δεξιότητες υπεύθυνης και αποτελεσματική ιδιοκτησίας; Ενώ πολλοί καταφέρνουν να αναπτύξουν μια επιτυχημένη επιχείρηση, δυσκολεύονται να διαχειριστούν την όλο και πιο διασκορπισμένη και ποικιλόμορφη οικογένεια. Καθώς η οικογένεια μεγαλώνει, τείνει να χωρίζεται: τα μέλη της οικογένειας απομακρύνονται με την πάροδο του χρόνου, τόσο γεωγραφικά όσο και συναισθηματικά. Και όσο προχωράμε στις επόμενες γενιές, η σύνδεση μεταξύ των μεμονωμένων μελών της οικογένειας και της επιχείρησης τείνει να εξασθενεί.
Για αυτόν τον λόγο, η συστηματική ανάπτυξη δεξιοτήτων υπεύθυνης ιδιοκτησίας από την πρώτη κιόλας γενιά μπορεί να ενισχύσει σημαντικά τη βιωσιμότητα και ανάπτυξη της οικογενειακής επιχείρησης. Επιτρέπει στα μέλη της οικογένειας να συνεισφέρουν στην επιχειρηματική επιτυχία και στη λειτουργικότητα της οικογένειας, σε όποιον ρόλο επιλέξουν ή κληρονομήσουν.
Η συνεισφορά των υπεύθυνων ιδιοκτητών
Η επιτυχία και η μακροβιότητα μιας οικογενειακής επιχείρησης εξαρτάται από την ποιότητα των αποφάσεων που λαμβάνονται από την ηγεσία της. Από την πλευρά της επιχείρησης, αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τα μέλη τις οικογένειας που την διοικούν, το διοικητικό συμβούλιο (αν υπάρχει) και τα στελέχη τις επιχείρησης που δεν ανήκουν στην οικογένεια. Από την πλευρά της οικογένειας, οι αποφάσεις λαμβάνονται από τα μέλη της που είτε άμεσα είτε έμμεσα έχουν δικαίωμα συμμετοχής. Οι δεξιότητες υπεύθυνης ιδιοκτησίας δεν είναι τίποτα άλλο από το να έχει την ικανότητα νένα μέλος της οικογένειας να λαμβάνει αποφάσεις που ωφελούν τη μακροβιότητα και την ευημερία της οικογενειακής επιχειρήσης.
Οι επιτυχημένες οικογενειακές επιχειρήσεις με μεγάλη διάρκεια ζωής βασίζονται στην πρόθεση της ομάδας ιδιοκτησίας να ενεργούν ως υπεύθυνοι και ικανοί διαχειριστές της οικογενειακής επιχείρησης. Αυτό περιλαμβάνει την ικανότητα των ιδιοκτητών να λαμβάνουν έγκαιρες, ορθές και καλά ενημερωμένες αποφάσεις και την ικανότητα να παραμένουν μια ενοποιημένη, ευθυγραμμισμένη ομάδα ακόμη και ενόψει διαφορετικών ενδιαφερόντων και στόχων (Binz Astrachan, Waldkirch, Michiels, Pieper, & Bernhard, 2020). Για μια οικογένεια με κοινό όραμα και η συμφέρον, η ενδυνάμωση των δεξιοτήτων υπεύθυνης ιδιοκτησίας είναι ευθύνη και όχι επιλογή.
Ποιες είναι οι δεξιότητες υπεύθυνης ιδιοκτησίας;
Οι δεξιότητες υπεύθυνης ιδιοκτησίας αναφέρονται σε γνώσεις και εμπειρίες που επιτρέπουν στους ιδιοκτήτες (τωρινούς ή μελλοντικούς) να εκτελούν με επιτυχία τον ρόλο τους. Να λαμβάνουν ορθές αποφάσεις που συμβάλλουν στην επιτυχία της επιχείρησης και στη λειτουργικότητα της οικογένειας (Vöpel et al., 2013), χωρίς απαραίτητα να εμπλέκονται στην καθημερινότητά της.
Αυτές οι δεξιότητες εμπίπτουν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:
- Επιχείρηση: Εξειδικευμένα στοιχεία που σχετίζονται με τη δική τους οικογενειακή επιχείρηση (π.χ. γνώση και χρήση του ιστορικού της εταιρείας, βασικοί πελάτες και προμηθευτές, τάσεις του κλάδου), καθώς και γενικές επιχειρηματικές ικανότητες (π.χ. οικονομικά, στρατηγική)
- Οικογένεια: Δεξιότητες που σχετίζονται με τη συνδιαμόρφωση και ανάπτυξη μιας υγιούς και ενοποιημένης οικογένειας (π.χ. δυναμική της οικογένειας, επικοινωνία, εποικοδομητική διαχείριση συγκρούσεων)
- Άτομο: Δεξιότητες που σχετίζονται με την προσωπική εξέλιξη και ανάπτυξη (π.χ. διαχείριση ορίων, παροχή και λήψη κριτικής, νοοτροπία ανάπτυξης)
Στην έρευνά τους σε 263 οικογενειακές επιχειρήσεις, ο Vöpel και οι συνεργάτες του (2013) διαπίστωσαν ότι η πλειοψηφία θεωρεί ότι η ανάπτυξη δεξιοτήτων υπεύθυνης ιδιοκτησίας είναι αποφασιστικός παράγοντας επιτυχίας. Οι ερωτηθέντες ανέφεραν ότι οι δεξιότητες αυτές αυξάνουν την οικογενειακή συνοχή και την ικανότητα ανάπτυξης κοινών στόχων (83%) και ότι βοηθούν στον περιορισμό των συγκρούσεων στην ομάδα ιδιοκτησίας (67%).
Τι μπορεί να κάνει μια επιχειρηματική οικογένεια για την ανάπτυξη δεξιοτήτων υπεύθυνης ιδιοκτησίας;
- Επένδυση χρόνου και χρημάτων για την προετοιμασία της επόμενης γενιάς και την προσθήκη δεξιοτήτων σε όλη την οικογένεια. Μια διαδικασία που ξεκινάει με τα παρακάτω ερωτήματα:
-
- Τι θέλουμε να γνωρίζουν τα μέλη της οικογένειάς μας για την επιχείρηση και την οικογένεια;
- Προετοιμάζουμε κατάλληλα την επόμενη γενιά για τις ιδιοκτησιακές της ευθύνες;
- Πόσα χρήματα, χρόνο και συναισθήματα είμαστε διατεθειμένοι να αφιερώσουμε σε αυτή τη διαδικασία;
- Ποιος πρέπει να είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων;
-
- «Μονοπάτια» ανάπτυξης για διαφορετικούς ρόλους
Η ηλικία του ατόμου, ο τρέχων και μελλοντικός ρόλος του στην επιχείρηση καθώς και στην οικογένεια, θα καθορίσουν τον τρόπο με τον οποίο θα αναπτύξει αυτές τις δεξιότητες. Κάθε μέλος τις οικογένειας έχει διαφορετικά ενδιαφέροντα, γνώσεις και εμπειρίες. Για παράδειγμα, κάποια μπορεί να έχει παρακολουθήσει κάποιο MBA και να έχει εξοικειωθεί με τα χρηματοοικονομικά μεγέθη ή κάποιος να έχει εμπειρία από ομαδικά αθλήματα και να δίνει προτεραιότητα στον στόχο της ομάδας.
- Κρατήστε την οικογένεια
Ανεξάρτητα από το αν τα μέλη της οικογένειας έχουν λειτουργικούς ρόλους στην επιχείρηση, τα μέλη της οικογένειας που θα κληθούν να αναλάβουν (και) ρόλο ιδιοκτήτη πρέπει να κατανοήσουν πλήρως την επιχείρηση, τις αξίες και τους στόχους της οικογένειας και την δυναμική που διαμορφώνει τις οικογενειακές τους αλληλεπιδράσεις. Συμφωνήστε, ως οικογένεια, στις προσδοκίες ικανοτήτων για διαφορετικούς ρόλους. Με τον ίδιο τρόπο που καλείται να προετοιμαστούν τα μέλη της επιχειρήσεις που θα την «τρέξουν» στο μέλλον, θα πρέπει να προετοιμαστούν και εκείνα τα μέλη που θα την πλαισιώσουν ως συνιδιοκτήτες. Η ιδιοκτησία συνοδεύεται από ένα μοναδικό σύνολο δικαιωμάτων – και από πολλές ευθύνες.
Η εκπαίδευση των σημερινών και των μελλοντικών υπευθύνων λήψης αποφάσεων στην οικογενειακή επιχείρηση είναι ευθύνη, όχι επιλογή. Χωρίς την κατάλληλα προετοιμασία, κινδυνεύουν με αποτυχία που θα τους επηρεάσει σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και το σύνολο της οικογένειας μέσα από τις αναταράξεις που θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί. Προβλήματα και ανησυχίες πάντα θα υπάρχουν στο πλαίσιο μια οικογενειακής επιχείρησης. Το ζητούμενο είναι να υπάρχουν οι μηχανισμοί που τα επεξεργάζονται αποτελεσματικά και εποικοδομητικά.
________
Το παρόν άρθρο βασίζεται στην δημοσίευση «Developing Competent Owners and Stewards for a Lasting Family Business» της Claudia Binz Astrachan που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 12/04/2022. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.
