Η αναζήτηση της ανθεκτικότητας στην οικογενειακή επιχείρηση
Αλέξης Κομσέλης
Στο σύγχρονο, ασταθές επιχειρηματικό περιβάλλον, η μακροπρόθεσμη επιτυχία απαιτεί έναν επαναπροσδιορισμό των παραδοσιακών στρατηγικών. Ενώ η ενίσχυση της ανταγωνιστικής θέσης παραμένει ζωτικής σημασίας, μια πρόσφατη έρευνα ανέδειξε τον κρίσιμο ρόλο της «αναζήτησης ανθεκτικότητας» (resilience-seeking). Ο όρος αυτός αναφέρεται στην ικανότητα μιας επιχείρησης να προσαρμόζει τον τρόπο λειτουργίας της, συνδυάζοντας νέους και υπάρχοντες πόρους ως απάντηση σε αντιξοότητες που προκαλούνται από κρίσεις. Δεν αφορά πρωτίστως την επικράτηση έναντι των ανταγωνιστών, αλλά την προσαρμογή σε ένα ευρύ φάσμα απροσδόκητων προκλήσεων που βρίσκονται εκτός του ανταγωνισμού της αγοράς. Για την οικογενειακή επιχείρηση, αυτό μεταφράζεται στην προστασία όχι μόνο της βιωσιμότητας της εταιρείας, αλλά και της συνέχειας της οικογενειακής κληρονομιάς.
.
Η μεθοδολογία της έρευνας
Τα ευρήματα αυτά προέρχονται από μια πολυετή εμπειρική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Strategic Entrepreneurship Journal. Η έρευνα εξέτασε δύο μεγάλες επιχειρήσεις, μια περιφερειακή αλυσίδα σουπερμάρκετ και έναν διανομέα τροφίμων, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την πανδημία COVID-19. Η μελέτη σχεδιάστηκε αρχικά με στόχο την κατανόηση του ψηφιακού μετασχηματισμού, ανέδειξε όμως την αναζήτηση ανθεκτικότητας ως κεντρικό θέμα. Μέσω 80 συνεντεύξεων με στελέχη, υπαλλήλους και πελάτες, καθώς και εκτεταμένων επιτόπιων παρατηρήσεων, αναλύθηκαν 72 διακριτές προσαρμογές που έκαναν οι επιχειρήσεις όχι μόνο κατά την πανδημία, αλλά και σε μετέπειτα κρίσεις, όπως μια σφοδρή χειμερινή καταιγίδα και μια παρατεταμένη έλλειψη εργατικού δυναμικού.
Τέσσερις θεμελιώδεις παραδοχές για την ηγεσία
Η έρευνα κατέδειξε ότι ενώ καμία επιχείρηση δεν μπορεί να προβλέψει κάθε πιθανό σενάριο κρίσης, οι άνθρωποι που έχουν την ευθύνη της στρατηγικής της μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την προσαρμοστική ικανότητα της επιχείρησής τους. Αυτό απαιτεί την υιοθέτηση τεσσάρων θεμελιωδών παραδοχών:
- Να αναμένονται πρωτοφανή προβλήματα.
Οι κρίσεις είναι πιθανό να εισάγουν πρωτοφανή προβλήματα που δεν συμπεριλαμβάνονται στα παραδοσιακά πλάνα διαχείρισης. Συνεπώς, η προετοιμασία πρέπει να εστιάζει στην ενίσχυση της ικανότητας διαχείρισης της έκπληξης, εξουσιοδοτώντας το προσωπικό να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά. - Να αναμένονται μετατοπίσεις στις ανάγκες των ενδιαφερομένων μερών (stakeholders).
Μια κρίση μπορεί να μεταβάλει δραστικά τις ανάγκες των εργαζομένων, των πελατών και των επενδυτών. Στην οικογενειακή επιχείρηση, αυτή η συνθήκη είναι πολυπλοκότερη, καθώς οι επαγγελματικοί ρόλοι συχνά συμπίπτουν με τις οικογενειακές σχέσεις, καθιστώντας τις μετατοπίσεις αυτές πιο έντονες και συναισθηματικά φορτισμένες. - Να αναμένεται η ανάγκη για δημιουργική προσαρμογή.
Η αντιμετώπιση νέων προβλημάτων απαιτεί δημιουργική επίλυση προβλημάτων, όπως ο επαναπροσδιορισμός χρήσης πόρων ή η δημιουργία προσωρινών συμμαχιών με ανταγωνιστές. Οι άτυπες δομές διακυβέρνησης που συναντώνται συχνά στις οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν, υπό συνθήκες κρίσης, να διευκολύνουν την ταχεία προσαρμογή, παρακάμπτοντας την αδράνεια των τυπικών ιεραρχιών. - Να αναμένεται ο καθοριστικός ρόλος των ψηφιακών δυνατοτήτων.
Οι ψηφιακές τεχνολογίες επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να προσαρμόζονται όταν οι διαταραχές αψηφούν τις προσδοκίες. Η έρευνα έδειξε ότι όσο πιο ανοίκεια ήταν μια κρίση, τόσο περισσότερο οι επιχειρήσεις βασίζονταν σε ψηφιακές τεχνολογίες (π.χ. πίνακες δεδομένων, εργαλεία αυτοματισμού) για να ανταποκριθούν. Για την οικογενειακή επιχείρηση, μια κρίση μπορεί να επιταχύνει την υιοθέτηση τεχνολογιών που προωθεί η επόμενη γενιά.
Συμπεράσματα για την ελληνική οικογενειακή επιχείρηση
Η ελληνική οικογενειακή επιχείρηση έχει επιδείξει ιστορικά σημαντική ανθεκτικότητα, συχνά ως αποτέλεσμα της ανάγκης που επέβαλαν οι αλλεπάλληλες κρίσεις. Η πρόκληση, ωστόσο, είναι η μετάβαση από αυτή την αντιδραστική προσαρμοστικότητα σε μια συνειδητή και προληπτική στρατηγική «αναζήτησης ανθεκτικότητας». Αυτό προϋποθέτει τη συστηματική επένδυση σε πόρους και δυνατότητες που ενισχύουν την προσαρμοστικότητα, ακόμη και όταν αυτό δεν φαίνεται να παράγει άμεσα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα.
Σε αυτήν την περίπτωση δεν αρκεί πλέον το “επιχειρηματικό δαιμόνιο”, αλλά χρειάζονται συστηματικές και στοχευμένες δράσεις για την ετοιμότητα οικογένειας και επιχείρησης. Η “αναζήτηση ανθεκτικότητας” ενδυναμώνεται τόσο από την κατανόηση της ιστορίας της οικογενειακής επιχείρησης όσο και από την προετοιμασία για το μέλλον (καινοτομία, νέες αγορές, διαφοροποίηση και προετοιμασία της επόμενης γενιάς).
Πρακτικές επιπτώσεις και προτάσεις
Η ανάπτυξη της προσαρμοστικής ικανότητας απαιτεί σκόπιμες ενέργειες από την ηγεσία. Η έρευνα προτείνει τις ακόλουθες παρεμβάσεις:
Πριν από μια κρίση:
- Να επενδύετε στον ψηφιακό μετασχηματισμό όχι μόνο για ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, αλλά και για ανθεκτικότητα.
- Να δημιουργείτε ρόλους και ρουτίνες που εστιάζουν στη διάγνωση των μεταβολών στις ανάγκες των ενδιαφερομένων μερών.
- Να ενδυναμώνετε την ηγεσία (εντός και εκτός οικογένειας) με μεγαλύτερη αυτονομία για τη λήψη έγκαιρων, επιτόπιων αποφάσεων.
Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης:
- Να δίνετε προσωρινά προτεραιότητα στον «σκοπό» της επιχείρησης έναντι του κέρδους, ειδικά όσον αφορά την προστασία πελατών, εργαζομένων και της μακροπρόθεσμης ευημερίας της επιχείρησης.
- Να χαλαρώνετε τους παραδοσιακούς περιορισμούς (π.χ. άκαμπτοι προϋπολογισμοί, αυστηρές ιεραρχίες) ώστε η ηγεσία να μπορεί να δράσει δημιουργικά και αποφασιστικά.
- Να ενθαρρύνετε την τολμηρή δράση πέρα από τις καθιερωμένες διαδικασίες, όταν αυτές δεν ισχύουν πλέον.
Μετά από μια κρίση:
- Να διεξάγετε μια δομημένη αξιολόγηση μετά την κρίση για να εντοπίσετε τι λειτούργησε, να αναλύσετε τις αποτυχίες και να καταγράψετε διδάγματα.
- Να διατηρείτε τις προσαρμογές που δημιούργησαν μόνιμη αξία.
- Να τεκμηριώνετε τις προσωρινές λύσεις που αποδείχθηκαν αποτελεσματικές και να τις προσθέτετε στα σχέδια διαχείρισης κρίσεων.
Ενώ τα αποτελέσματά της ανθεκτικότητας είναι ορατά αφού μια επιχείρηση ξεπεράσει τις αντιξοότητες, πρέπει να οικοδομηθεί πολύ πριν από μια κρίση. Αυτό το παράδοξο καλείται να ξεπεράσει μια επιχείρηση μέσα από την αναζήτηση ανθεκτικότητας προληπτικά. Αποτελεί μια στρατηγική επιταγή που απαιτεί συνεχή επένδυση. Η διαρκής επιτυχία θα εξαρτηθεί από εκείνες και εκείνους τους ηγέτες που προετοιμάζονται ενεργά για να μετατρέψουν την αναπόφευκτη κρίση σε ευκαιρία.
Σε τελική ανάλυση, η έρευνα αυτή προσφέρει μια κρίσιμη διαπίστωση για τις ιδιοκτήτριες οικογένειες: η αναζήτηση της ανθεκτικότητας είναι ο σύγχρονος μηχανισμός διαφύλαξης της κληρονομιάς. Μετατρέπει τον αφηρημένο στόχο της «μακροπρόθεσμης επιβίωσης» σε ένα απτό σύνολο στρατηγικών ενεργειών. Για μια οικογενειακή επιχείρηση, η οικοδόμηση αυτής της προσαρμοστικής ικανότητας δεν αποτελεί απλώς ένα αμυντικό μέτρο. Είναι η ύψιστη έκφραση δέσμευσης προς τις επόμενες γενιές, διασφαλίζοντας ότι το όνομα της οικογένειας θα αντέξει στον χρόνο, όχι απλώς ως μια καταγραφή του παρελθόντος, αλλά ως ένα σύμβολο διαρκούς ισχύος.
________
Το παρόν άρθρο βασίζεται στη δημοσίευση "Resilience-Seeking: How Leaders Can Expect the Unexpected" των Russ Browder, Sean Dwyer και Hope Koch που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 21/07/2025. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.
