Οι ιστορίες που λένε οι οικογένειες για το παρελθόν τους έχουν σημασία.
Οι οικογενειακές επιχειρήσεις συχνά πλαισιώνουν την ιστορία τους ως μια αφήγηση γενεών (π.χ., πρώτη, δεύτερη, τρίτη γενιά). Αυτή η προσέγγιση έχει παγιωθεί σε τέτοιο βαθμό στην αντίληψή μας για την οικογενειακή και επιχειρηματική ιστορία που θεωρείται αυτονόητη. Στην πράξη, οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να αξιοποιήσουν στρατηγικά τον φαινομενικά ανεπίσημο τρόπο με τον οποίο αναφέρονται στο παρελθόν.
Η έρευνα
Η ερευνητική ομάδα των Christina Lubinski και William Gartner μελέτησε τον τρόπο με τον οποίο οι οικογενειακές επιχειρήσεις κάνουν «στρατηγική χρήση του παρελθόντος». Για τον σκοπό της έρευνας ανέλυσε την περίπτωση μιας γερμανικής τυπογραφικής και εκδοτικής επιχείρησης που διοικείται από την έβδομη γενιά της οικογένειας. Η επιχείρηση ιδρύθηκε το 1801 και διαθέτει ένα λεπτομερές αρχείο που περιλαμβάνει πολλές αφηγήσεις και ιστορίες για το παρελθόν.
Τα αποτελέσματα
Η έρευνα ανέδειξε το πόσο ποικίλη είναι η χρήση της έννοιας «γενιά» σε μια οικογενειακή επιχείρηση και πόσο σημαντικές είναι οι διαφορές για τη στρατηγική αφήγηση της ιστορίας της οικογενειακής επιχείρησης. Μέσα από αυτήν την αφήγηση διαμορφώνεται ένα όραμα σχετικά με τον τρόπο αλλά και τους λόγους για τους οποίους η οικογενειακή επιχείρηση θα πετύχει στο μέλλον. Οι ερευνητές εντόπισαν τέσσερις διακριτούς τρόπους αναφοράς στην έννοια της «γενιάς», ο καθένας εκ των οποίων επηρεάζει διαφορετικά τον τρόπο με τον οποίο υποστηρίζεται η επιχείρηση από τον κύκλο των εκάστοτε ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders).
Οι τέσσερις αυτές διακριτές χρήσεις της «γενιάς» παρέχουν διαφορετικούς τρόπους σύνδεσης του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Υπό αυτό το πρίσμα, η αφήγηση της οικογενειακής και επιχειρηματικής ιστορίας «με βάση τη γενιά» είναι ένας τρόπος να συνεχίζονται ή να αλλάζουν παλιές παραδόσεις και συμπεριφορές. Αυτές οι χρήσεις κατηγοριοποιούνται σε δύο ομάδες.
- Εκείνες που τονίζουν τη συνέχεια με στόχο την αξιοποίηση κρίσιμων ιστοριών από το παρελθόν για τη διατήρηση σημαντικών πρακτικών της επιχείρησης, τόσο εσωτερικά όσο και στο ευρύτερο περιβάλλον. Σε αυτήν περιλαμβάνονται:
Η Γενιά ως Γενεαλογική Εξέλιξη
Αυτή η χρήση υπογραμμίζει τη συνέχεια των γενεών μέσα στην οικογένεια, τονίζοντας τη μεταβίβαση της ηγεσίας και των αξιών από τη μία γενιά στην επόμενη, ενισχύοντας μια αίσθηση σταθερότητας και παράδοσης.
Στην οικογένεια που μελετήθηκε, οι ιστορίες για τους ηγέτες της οικογένειας αναφέρονται συχνά στη συνεχή γενεαλογική γραμμή στην οποία ανήκαν οι ιδιοκτήτες-διαχειριστές, χρησιμοποιώντας φράσεις όπως «συνεχίζουμε με το πνεύμα που μας καθοδήγησε για πολλές γενιές» και μεταφορές όπως «ένας κρίκος στην αλυσίδα των γενεών».
Για παράδειγμα, η επίσημη νεκρολογία ενός από τα μέλη της οικογένειας που ηγήθηκαν της επιχείρησης υπογράμμισε μόνο ένα θέμα: τη γενεαλογική συνέχεια: «Του δόθηκε η ευκαιρία να διατηρήσει την κληρονομιά των προγόνων του για περισσότερα από 25 χρόνια εργασίας». Συνδέοντας το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, ένας διευθυντής υποστήριξε: «Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να διαφυλάξουμε την κληρονομιά του από το να συνεχίσουμε το έργο με τον τρόπο του [...]. Αυτό συμβαίνει με μεγαλύτερη σιγουριά δεδομένου ότι η έκτη γενιά, ο γιος του, είναι ήδη μαζί μας [...].»
Η σύνδεση ιστοριών από τους επιτυχημένους ηγέτες των οικογενειακών επιχειρήσεων έχει σκοπό να δείξει στους ενδιαφερόμενους ότι η συνέχιση αυτών των προσπαθειών θα επιτρέψει στην οικογενειακή επιχείρηση να ευημερήσει.
Η Γενιά ως Μύθος
Αυτός ο τύπος αφήγησης ενσωματώνει την οικογενειακή επιχείρηση σε μια ευρύτερη ιστορία, ενισχύοντας το κύρος της. Στην οικογένεια που μελετήθηκε, η επιχείρηση συχνά συνδέεται με την παλαιότερη παράδοση της τυπογραφίας. Όταν εγκαινίασαν ένα νέο κτίριο το 1961, έθαψαν ένα χαρτί κάτω από την πόρτα σύμφωνα με τις παραδόσεις της χειροτεχνίας. Σε αυτό το χαρτί έγραφε:
«Το Έτος του Κυρίου 1961
Στη 517η επέτειο από την εφεύρεση του Δάσκαλου Gutenberg
Στο 161ο έτος από τότε που ο Johann Peter […] ίδρυσε την επιχείρηση στο Wesel
Έθεσε τους φορείς της πέμπτης γενιάς… τον ακρογωνιαίο λίθο του νέου τυπογραφείου στο Mönchengladbach
Θυμόμαστε την υποχρέωση απέναντι στο έργο των προγόνων
Προχωρώντας με τόλμη προς τα εμπρός στην υπηρεσία των μελλοντικών γενεών».
Ταυτίζοντας το νέο κτίριο με την εφεύρεση της εκτύπωσης του Johan Gutenberg, η παράδοση της χειροτεχνίας ενώθηκε με την παράδοση της οικογενειακής επιχείρησης. Η γενιά ως μύθος δίνει στην επιχείρηση ιστορικό βάθος, συνδέοντάς την με ευρέως αναγνωρισμένα στοιχεία.
- Εκείνες που τονίζουν την αλλαγή, με στόχο την αξιοποίηση του παρελθόντος για την ανάπτυξη νέων τρόπων με τους οποίους μπορεί η οικογενειακή επιχείρηση να καινοτομήσει. Σε αυτήν περιλαμβάνονται:
Η Γενιά ως Επαναπροσδιορισμός
Χρησιμοποιώντας τη «γενιά» με αυτόν τον τρόπο, τονίζεται η αλλαγή στους ρόλους και τα καθήκοντα μέσα στην οικογένεια. Μια τέτοια αφήγηση δείχνει πώς κάθε γενιά επανεφευρίσκει τον ρόλο και την κατεύθυνσή της, ανταποκρινόμενη σε εσωτερικές και εξωτερικές αλλαγές με προσαρμοστικότητα και καινοτομία.
Για παράδειγμα, στην πρώτη του ομιλία προς τη διοίκηση μετά τον θάνατο του πατέρα του το 1965, ένας ηγέτης της οικογενειακής επιχείρησης παρακάλεσε να μην «να μην παγιδευτούν στην παράδοση» και να είναι σε εγρήγορση για αλλαγές. Ζητώντας την υποστήριξη των διευθυντών, δήλωσε: «Είναι λοιπόν σημαντικό, κυρίες και κύριοι, να με βοηθήσετε κι εσείς να είμαι σε επιφυλακή και να παρέμβω εάν πιστεύετε ότι η ορθολογική οικονομική σκέψη επισκιάζεται υπερβολικά από την παράδοση». Μια δεκαετία αργότερα, υποστήριξε μπροστά στους υπαλλήλους του ότι «κάθε γενιά έχει τα δικά της προβλήματα». Και ενθυμούμενος λόγια του πατέρα του, πρόσθεσε: «Καθένας από τους προγόνους μου είχε την ικανότητα και τη θέληση να είναι μια νέα αρχή, να βλέπει την παράδοση όχι ως βάρος, αλλά ως υποχρέωση να τη γεμίσει με νέα ζωή για μια άλλη γενιά.» Τοποθετώντας την παράδοση σε διαφορετικό πλαίσιο, ο νέος ηγέτης της οικογενειακής επιχείρησης δημιούργησε χώρο για τον επανασχεδιασμό του ρόλου του στην επιχείρηση και την οικογένεια.
Η Γενιά ως Δίδαγμα
Η χρήση της «γενιάς» διδακτικά, ωθεί την οικογένεια να εμπλακεί σε σημαντικές κοινωνικές αλλαγές ή να εμπεδώσει λάθη του παρελθόντος. Υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι οικογενειακές επιχειρήσεις ανταποκρίνονται σε νέες ευκαιρίες ή απειλές, τοποθετώντας την επιχείρηση με δυναμικό τρόπο στο επίκεντρο των αλλαγών στο ευρύτερο κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον.
Για παράδειγμα, ένας από τους ηγέτες της οικογενειακής επιχείρησης που μελετήθηκε έκανε μια ανασκόπηση και τόνισε τη διαφορά μεταξύ της γενιάς του και της προηγούμενης: «Ξεκίνησα σε μια εποχή που οι μεγάλες αλλαγές στο κράτος και την κοινωνία ήταν στον ορίζοντα. Οι εποχές κατά τις οποίες οι σκέψεις και οι πράξεις μας διαμορφώθηκαν με την ανασυγκρότηση έχουν σταδιακά αντικατασταθεί από μια εποχή στην οποία κυριαρχούν τα ερωτήματα σχετικά με τη δομή της κοινωνίας και τις αλλαγές της».
Αυτή η προσέγγιση αντικατοπτρίζει επίσης τον τρόπο με τον οποίο ορισμένες οικογενειακές αφηγήσεις εξελίσσονται και επαναπροσδιορίζονται όταν προκύπτουν νέες προκλήσεις, ειδικά όταν αποτελούν μέρος ενός προειδοποιητικού μηνύματος. Από τις πολλές τέτοιες ιστορίες της συγκεκριμένης οικογενειακής επιχείρησης, αυτή που επαναλαμβάνεται συχνότερα αναφέρεται στο 1921. Την εποχή που η γερμανική οικονομία βίωνε συνθήκες υπερπληθωρισμού, ο τότε ηγέτης της επιχείρησης την μετέτρεψε σε ανώνυμη εταιρεία. Το επίσημο επετειακό βιβλίο του 1951, 30 χρόνια μετά τα γεγονότα, αφηγείται: «[Αυτός] σύντομα αναγνώρισε τον κίνδυνο για τη διατήρηση της επιχείρησης στην οικογενειακή ιδιοκτησία που αυτή η ανώνυμη εταιρική μορφή έφερε μαζί της. Κατάφερε να αντιμετωπίσει τη διείσδυση ξένων μετόχων [...] αγοράζοντας σταδιακά αυτές τις μετοχές.»
Η διδακτική αυτή ιστορία επαναλαμβανόταν συχνά, αλλά το νόημα του διδάγματος εξελίχθηκε. Άλλαξε με την πάροδο του χρόνου καθώς συνδέθηκε με διαφορετικούς τρόπους με τις εκάστοτε προκλήσεις. Για παράδειγμα, τη δεκαετία του 1960, ο ηγέτης της επιχείρησης ανέφερε στους διευθυντές τον τρόπο με τον οποίο αυτή η ιστορία της επαναγοράς των μετοχών είχε διαμορφώσει την ανατροφή του: «Θα ήθελα να πω ότι μια οικογενειακή επιχείρηση κατέχει μια ιδιαίτερη θέση μεταξύ των πλέον διαφορετικών μορφών του σημερινού επιχειρηματικού κόσμου. Το ανεξάρτητο επιχειρείν διαμόρφωσε τη γενιά πριν από εμένα [...]. Η ανατροφή μου καθορίστηκε από την ιδέα ότι και εγώ μπορώ να επιβιώσω ως ένας ανεξάρτητος επιχειρηματίας σε μια τόσο επεκτατική, ισχυρή οικονομία». Με την πάροδο του χρόνου, η ιστορία εξελίσσεται από προειδοποίηση σε μια στρατηγική αρχή διατήρησης της ιδιοκτησίας της επιχείρησης εντός της οικογένειας.
Το πως μιλούν οι οικογενειακές επιχειρήσεις για το παρελθόν τους επηρεάζει τόσο τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται το παρόν όσο και τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουν το μέλλον. Οι εκάστοτε ηγέτες των οικογενειακών επιχειρήσεων μπορούν να αξιοποιήσουν τις διαφορετικές χρήσεις της έννοιας «γενιά», δημιουργώντας ιστορίες που έχουν απήχηση στους αποδέκτες του μηνύματος και υποστηρίζουν μακροπρόθεσμα την επίτευξη των στόχων τους δίνοντας έμφαση στη συνέχεια ή στην αλλαγή. Αυτή η στρατηγική χρήση της αφήγησης βοηθά στην επικοινωνία του οράματος και των αξιών της επιχείρησης, ενώ εδραιώνει και διαμορφώνει τη μελλοντική της κατεύθυνση.
Πρακτικά συμπεράσματα για οικογενειακές επιχειρήσεις
- Σκεφτείτε πώς μιλάτε για το παρελθόν. Προσδιορίστε συνειδητά τις ιστορίες που χρησιμοποιείτε εσείς και τις ιστορίες που λένε άλλοι για την οικογενειακή σας επιχείρηση. Έτσι θα δημιουργήσετε μια σειρά αφηγήσεων που δίνουν έμφαση στη συνέχεια ή στην αλλαγή.
- Σκεφτείτε ποιες ιστορίες έχουν απήχηση στις ομάδες που απευθύνονται και καθορίστε ποιον σκοπό εξυπηρετεί καθεμία από αυτές τις ιστορίες.
- Οι ιστορίες συνέχειας, οι οποίες επικεντρώνονται στο πώς ορισμένες επιχειρηματικές οικογενειακές δραστηριότητες, αξίες, στρατηγικές και παραδόσεις διατηρούνται με την πάροδο του χρόνου, αξίζει να διατηρηθούν όταν αυτές οι προηγούμενες πρακτικές και παραδόσεις συνεχίζουν να επιλύουν σημερινά προβλήματα.
- Οι ιστορίες αλλαγής, οι οποίες επικεντρώνονται στον τρόπο με τον οποίο γινόντουσαν στο παρελθόν προσαρμογές σε επιχειρηματικές δραστηριότητες, αξίες, στρατηγικές και παραδόσεις, μπορούν να καταδείξουν πώς η αλλαγή συνέβη στο παρελθόν ως μέρος της επιτυχίας της επιχειρηματικής οικογένειας με την πάροδο του χρόνου.
- Οι επιχειρηματικές οικογένειες κινούνται διαρκώς μεταξύ της συνέχειας και της αλλαγής, επομένως οι ιστορίες του παρελθόντος είναι κρίσιμες για τη δημιουργία της βάσης πάνω στην οποία θα μπορέσει η οικογένεια να προχωρήσει στο μέλλον.
- Η κατανόηση των διάφορων τρόπων με τους οποίους μπορεί να χρησιμοποιηθεί η «γενιά» στην αφήγηση της οικογενειακής επιχειρηματικής ιστορίας υπογραμμίζει ότι ο τρόπος αφήγησης είναι εξίσου σημαντικός με την ίδια την ιστορίες. Όπως έδειξε το παράδειγμά στη «Γενιά ως Δίδαγμα», οι ιστορίες του παρελθόντος μπορούν να αναδιαμορφωθούν για να εξυπηρετήσουν σύγχρονους σκοπούς.
Τα μέλη μιας οικογενειακής επιχείρησης μπορούν να αξιοποιήσουν πιο στρατηγικά την αφήγηση της οικογενειακής επιχειρηματικής ιστορίας. Το αφήγημα γίνεται εργαλείο για να διατηρήσουν την παράδοση και να προωθήσουν την καινοτομία. Αυτή η συνειδητή χρήση της αφήγησης ενισχύει την κληρονομιά της επιχείρησης, ενώ υποστηρίζει τη συνεχή εξέλιξη και επιτυχία της. Μια καλά σχεδιασμένη «Ιστορία των Γενεών» συνδυάζει αποτελεσματικά την οικογενειακή γενεαλογία με τις ευρύτερες κοινωνικές εξελίξεις, συνδέοντας το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον με τρόπο που βοηθά στην εξισορρόπηση της ανάγκης τόσο για αλλαγή όσο και για συνέχεια—μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στις οικογενειακές επιχειρήσεις.
________
Το παρόν άρθρο βασίζεται στην δημοσίευση "Family History Can Be Repurposed to Serve Today's Challenges" των Christina Lubinski και William Gartner που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 18/09/2024. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.
Σχόλια Αναγνωστών