Μαθήματα ανθεκτικότητας από οινοποιούς: 4 στρατηγικές για κάθε οικογενειακή επιχείρηση
Αλέξης Κομσέλης
Όπως οι παλιοί αμπελώνες που εξακολουθούν να παράγουν σπουδαία κρασιά, έτσι και οι παλαιότερες οικογενειακές επιχειρήσεις ευδοκιμούν για πολλές γενιές, αναπτύσσοντας ανθεκτικούς μηχανικούς επιβίωσης απέναντι στον ανταγωνισμό, τις αλλαγές της αγοράς και τις εσωτερικές οικογενειακές προκλήσεις. Παρόλο που η ανθεκτικότητα έχει μελετηθεί εκτενώς, παραμένει μια έννοια δύσκολη στον ορισμό της.
Την ανθεκτικότητα σε επιχειρηματικό επίπεδο μπορούμε να περιγράψουμε ως την ικανότητα ενός οργανισμού να αποφεύγει, να απορροφά, να ανταποκρίνεται και να ανακάμπτει από καταστάσεις που θα μπορούσαν να απειλήσουν την ύπαρξή του. Σε μια προσπάθεια να κατανοηθεί βαθύτερα η ανθεκτικότητα στο πλαίσιο των οικογενειακών επιχειρήσεων, μια ομάδα ερευνητών μίλησε με ανθρώπους που φαίνεται να την έχουν κάνει επιστήμη: τους ηγέτες οικογενειακών οινοποιείων που επιβιώνουν για τουλάχιστον μισό αιώνα.
Αυτό που ανακάλυψαν ήταν συναρπαστικό: ενώ αυτές οι επιχειρήσεις μπορεί να ανήκουν στον ίδιο κλάδο και να αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις, οι αντιλήψεις των ηγετών τους για την ανθεκτικότητα διαφέρουν σημαντικά και διαμορφώνονται από τις προσωπικές τους εμπειρίες. Αυτές οι αντιλήψεις, με τη σειρά τους, επηρεάζουν τις πρακτικές που εφαρμόζουν για να κάνουν τις επιχειρήσεις τους ανθεκτικές. Τα συμπεράσματα μπορούν να φανούν χρήσιμα σε κάθε είδους οικογενειακή επιχείρηση που επιδιώκει να δημιουργήσει μακροπρόθεσμα οφέλη για τις επόμενες γενιές.
.
Τέσσερις πρακτικές προσέγγισης της ανθεκτικότητας
Οι ερευνητές, μέσα από συνεντεύξεις με ηγέτες 17 οινοποιείων στην Ιταλία και την Αυστραλία, διαπίστωσαν ότι η ανθεκτικότητα εκφράζεται μέσα από τέσσερις διαφορετικές προσεγγίσεις:
- Προετοιμασία για την αλλαγή
Αυτοί οι ηγέτες βλέπουν την ανθεκτικότητα μέσα από έναν προληπτικό πλαίσιο, ως την ικανότητα να είναι κανείς έτοιμος για την αλλαγή. Επικεντρώνονται στην πρόβλεψη των εξελίξεων και στην προσαρμογή της εταιρείας εκ των προτέρων. Πολλοί από αυτούς είχαν κληρονομήσει πρόσφατα την επιχείρηση και είχαν βιώσει την αναταραχή της διαδοχής. Βλέπουν το μυστικό της ανθεκτικότητας στο να «δρουν εκ των προτέρων», ενώ επενδύουν στην καινοτομία και την έρευνα για να είναι έτοιμοι για το μέλλον. - Έλεγχος της αλλαγής
Αυτοί οι ηγέτες αντιλαμβάνονται την ανθεκτικότητα ως την ικανότητα να ελέγχουν τις εξωτερικές αλλαγές και να ελαχιστοποιούν τον αντίκτυπό τους, διαχειριζόμενοι αυτό που «μπορούν να ελέγξουν». Δίνουν έμφαση στην ηγεσία και συχνά υιοθετούν μια πατερναλιστική στάση απέναντι στους υπαλλήλους τους. Πιστεύουν στη δημιουργία των δικών τους ευκαιριών και στο να βάζουν τη δική τους σφραγίδα στο προϊόν, αντί να ακολουθούν τις εξωτερικές επιταγές. «Δεν έχει νόημα να εκνευρίζεσαι για κάτι που δεν μπορείς να ελέγξεις. Απλά θέτεις σε εφαρμογή τους ελέγχους που μπορείς», ανέφερε ένας από αυτούς. Στη συγκεκριμένη έρευνα, οι περισσότεροι ήταν μεσήλικες άνδρες που είχαν δουλέψει το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής τους ζωής στο οινοποιείο. - Προσαρμογή στην αλλαγή
Εδώ, η ανθεκτικότητα θεωρείται η ικανότητα διατήρησης και εδραίωσης μιας ήδη σταθερής θέσης στην αγορά. Αυτοί οι ηγέτες πιστεύουν στην προσαρμογή στην αλλαγή καθώς αυτή συμβαίνει. Δεν βλέπουν τις αλλαγές ως απειλή, αλλά ως ευκαιρία «να προσαρμόσουν την επιχείρηση χωρίς να χάσουν την ταυτότητά τους». Ενώ υιοθετούν κάποιες νέες τάσεις, εφαρμόζουν την ανθεκτικότητα αφηγούμενοι συναρπαστικές ιστορίες για το brand τους. Παραμένουν πιστοί στις παραδόσεις τους, αλλά ταυτόχρονα καινοτομούν. Ενδιαφέρον στοιχείο είναι, ότι την προσέγγιση αυτή ανέδειξαν στην έρευνα ηγέτες που προστέθηκαν πρόσφατα στη διοικητική ομάδα του οινοποιείου, είτε δηλαδή στελέχη της αγοράς ή μέλη της οικογένειας που είχαν άλλη επαγγελματική διαδρομή μέχρι την ενασχόλησή τους με την οικογενειακή επιχείρηση. - Απορρόφηση της αλλαγής
Σε αυτήν την προσέγγιση αναδεικνύεται η ικανότητα να απορροφώνται οι αλλαγές αντί να προσαρμόζεται η επιχείρηση σε αυτές, με στόχο να διατηρήσουν την οικογενειακή επιχείρηση ως έχει. Οι άνθρωποι που στην έρευνα επέλεξαν αυτήν την προσέγγιση ήταν μέλη της οικογένειας με μακροχρόνια απασχόληση σε αυτήν. Ο στόχος τους είναι να διατηρήσουν το πλοίο σταθερό. Βλέπουν την επιχείρησή τους ως κληρονομιά που πρέπει να διαφυλάξουν με την φήμη να είναι υψίστης σημασίας. «Η οικογένειά μου είχε εξαιρετική φήμη ως άνθρωποι που κρατούν τον λόγο τους. Θα συνεχίσω έτσι και δεν θα επιτρέψω ποτέ στον εαυτό μου να αλλάξει», δήλωσε ένας από τους ιδιοκτήτες.
Χρήσιμα συμπεράσματα για κάθε οικογενειακή επιχείρηση
- Η ανθεκτικότητα είναι μια δυναμική επιδίωξη, όχι μια στατική ιδιότητα . Δεν υπάρχει μια έτοιμη λίστα με βέλτιστες πρακτικές που την εξασφαλίζουν. Κάθε οικογενειακή επιχείρηση διαμορφώνει τις δικές της πρακτικές, οι οποίες επηρεάζονται από την αντίληψη της οικογένειας για την ανθεκτικότητα και το μοναδικό πλαίσιο της επιχείρησης. Οι δραστηριότητες που αποδίδουν για μια επιχείρηση μπορεί να μην είναι αποτελεσματικές για μια άλλη.
- Δεδομένου ότι δεν υπάρχει μια συνταγή για όλους, οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορεί να χρειαστούν τη βοήθεια ενός εξωτερικού – μη οικογενειακού – παράγοντα για να διαμορφώσουν τη δική τους προσέγγιση στην ανθεκτικότητα. Η διασφάλιση της συνέχειας για πολλές ακόμα γενιές μπορεί να βρίσκεται στις απαντήσεις που θα δοθούν σε ερωτήσεις όπως: «Ποιος είναι ο σημερινός μας τρόπος λειτουργίας για την οικοδόμηση και διατήρηση της ανθεκτικότητας;», «Μας εξυπηρετεί αυτό το μοντέλο για το μέλλον;», «Έχουμε πετύχει τα μέγιστα δυνατά αποτελέσματα στο να κάνουμε τον οργανισμό μας ανθεκτικό;» και «Ποια είναι τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία μας και πού απαιτείται αλλαγή;».
- Στην πράξη, για να βελτιώσουν την αντίδρασή τους σε δύσκολες περιόδους, οι ηγέτες οικογενειακών επιχειρήσεων μπορούν να θέσουν στον εαυτό τους θεμελιώδη ερωτήματα. Για παράδειγμα: «Ποιοι είμαστε;», «Τι σημαίνει για εμάς το να είμαστε ανθεκτικοί;», «Πώς θέλουμε να επιβιώσουμε και να προχωρήσουμε μπροστά;», «Είμαστε διατεθειμένοι να αλλάξουμε; Ή θέλουμε να επιβιώσουμε διατηρώντας τα πάντα ως έχουν;» και «Ποιος είναι ο στόχος επιβίωσης που επιδιώκουμε ως οικογένεια και ως επιχείρηση;».
Η ανθεκτικότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα
Για την ελληνική οικονομία, όπου οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της, τα μαθήματα αυτά είναι εξαιρετικά επίκαιρα. Οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως κλάδου, λειτουργούν σε ένα περιβάλλον συνεχών προκλήσεων: από την οικονομική αστάθεια και τον έντονο διεθνή ανταγωνισμό, μέχρι την ανάγκη για ψηφιακό μετασχηματισμό και τη διαχείριση της διαδοχής. Ειδικά στις περιπτώσεις που η διαδοχή βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της πρώτης γενιάς. Η ανθεκτικότητα που πολλές επέδειξαν κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας, αποδεικνύει ότι οι παραπάνω πρακτικές εφαρμόζονται ήδη, ίσως και ενστικτωδώς. Το κλειδί είναι η συνειδητοποίηση: οι Έλληνες επιχειρηματίες μπορούν να αναγνωρίσουν σε ποιο από τα τέσσερα προφίλ ανήκουν και να αξιοποιήσουν συνειδητά τα δυνατά τους σημεία. Για παράδειγμα, κάποιες επιχειρήσεις προετοιμάζονται για την αλλαγή επενδύοντας σε νέες τεχνολογίες, άλλες ελέγχουν την αλλαγή χτίζοντας ένα ισχυρό και αξιόπιστο brand name, ενώ άλλες προσαρμόζονται εισερχόμενες σε νέες αγορές ή απορροφούν τις πιέσεις, εστιάζοντας πάνω απ' όλα στη διαφύλαξη της φήμης και των βασικών τους αξιών.
Η ανθεκτικότητα, τελικά, δεν είναι μια στατική ιδιότητα, αλλά μια δυναμική επιδίωξη. Δεν υπάρχει μια συνταγή επιτυχίας που να ταιριάζει σε όλους. Κάθε οικογενειακή επιχείρηση, είτε παράγει κρασί είτε προσφέρει υπηρεσίες, έχει τις δικές της βέλτιστες πρακτικές, οι οποίες διαμορφώνονται από την οπτική του ηγέτη της και το μοναδικό της πλαίσιο. Το κρίσιμο ερώτημα που πρέπει να θέσουν οι ηγέτες στον εαυτό τους δεν είναι «πώς θα γίνω ανθεκτικός;», αλλά «τι σημαίνει ανθεκτικότητα για εμάς;». Η κατανόηση της δικής τους προσέγγισης είναι το πρώτο και σημαντικότερο βήμα για να εξασφαλίσουν ότι η επιχείρησή τους όχι μόνο θα επιβιώσει από τις προκλήσεις, αλλά θα ευδοκιμήσει για τις επόμενες γενιές.
________
Το παρόν άρθρο βασίζεται στη δημοσίευση "Winemakers Provide Lessons on Resilience" των Alfredo De Massis, Elisa Conz και Peter Lamb που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 12/11/2020. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.
