Οι ιδρυτές ή η γενιά που διοικεί μια οικογενειακή επιχείρηση κοπιάζουν για χρόνια ώστε να καλλιεργήσουν αποτελεσματικές σχέσεις με ανθρώπους, οργανισμούς και επιχειρήσεις εκτός οικογένειας, συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών, των προμηθευτών, των πελατών και της ευρύτερης κοινότητας όπου δραστηριοποιείται η επιχείρηση. Αυτές οι σχέσεις είναι κρίσιμες για την επιτυχία της επιχείρησης, για παράδειγμα, όταν η επιχείρηση χρειάζεται κεφάλαια για επέκταση, ποιοτικές πρώτες ύλες, διατήρηση πελατών κατά τη διάρκεια κάποιας κρίσης ή άδεια για μια νέα εγκατάσταση.
Τί συμβαίνει με αυτές τις σχέσεις όταν αναλαμβάνει μια νέα γενιά;
Η μεταφορά αυτών των σχέσεων, την οποία στην έρευνα ονομάζουμε εξωτερικό κοινωνικό κεφάλαιο, είναι μια πολύπλοκη διαδικασία. Η έρευνα των Luis Cisneros, Bérangère Deschamps and Sebastien Geindre που μελέτησε έξι καναδικές οικογενειακές επιχειρήσεις μας δίνει την ευκαιρία να αναδείξουμε μια σειρά από στοιχεία που υποβοηθούν την αποτελεσματική μεταφορά του κοινωνικού αυτού κεφαλαίου.
Κοινωνικό Κεφάλαιο
Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι το σύνολο των πόρων, των πληροφοριών, των εξυπηρετήσεων και της υποστήριξης που μπορεί να έχει ένα άτομο ή ένας οργανισμός από το περιβάλλον δίκτυο. Άτομα και οργανισμοί λειτουργούν σε τέτοια δίκτυα για να μοιράζονται ενδιαφέροντα και αξίες με σκοπό την επίτευξη κοινών στόχων.
Το εξωτερικό κοινωνικό κεφάλαιο συνδέεται με τις εξωτερικές επαφές της επιχείρησης -- πελάτες, προμηθευτές, υπεργολάβους, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, κυβέρνηση, σύμβουλοι, κοινωνικές ομάδες κ.λπ. Αυτές οι επαφές αντιπροσωπεύουν άυλο αλλά κρίσιμο κεφάλαιο για την επιχείρηση. Χωρίς αυτές τις επαφές, η επιχείρηση συχνά δυσκολεύεται να λειτουργήσει. Για παράδειγμα, μια επιχείρηση που έχει δομήσει εξωτερικό κοινωνικό κεφάλαιο είναι σε θέση να προσελκύσει καλύτερες επιλογές χρηματοδότησης για σημαντικά έργα, καλύτερη ποικιλία (και καλύτερη ποιότητα) πρώτων υλών, καλύτερη αντίληψη της εξέλιξης των αναγκών των πελατών της, καλύτερη εικόνα των νέων τεχνολογικών τάσεων, αποτελεσματικότερη συνεργασία με κρατικούς και τοπικούς φορείς και αμεσότερη συνεργασία με μέλη της της κοινότητας για την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων. Αυτές οι επαφές συχνά εξελίσσονται ή αλλάζουν ανάλογα με τις περιστάσεις και την ανάγκη αλληλεπίδρασης μεταξύ τους.
Επομένως, είναι εύκολο να διαπιστωθεί ότι για τη μακροπρόθεσμη επιβίωση της επιχείρησης από γενιά σε γενιά, το εξωτερικό κοινωνικό κεφάλαιο πρέπει να διατηρηθεί, να ενισχυθεί και, κυρίως, να μεταφερθεί αποτελεσματικά. Αυτό μπορεί να είναι δύσκολο επειδή το εξωτερικό κοινωνικό κεφάλαιο συχνά είναι προσωποπαγές και χτίζεται σε θεμέλια κοινών αξιών, αμοιβαίας εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας. Η μεταφορά του κοινωνικού κεφαλαίου στην επόμενη γενιά που πιθανά δεν είναι εξοικειωμένη με το εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη.
Οι δεσμοί και οι σχέσεις της επιχείρησης είναι στην ουσία δεσμοί και σχέσεις που κατέχουν οι άνθρωποι. Η μεταφορά αυτών των κρίσιμων επιχειρηματικών σχέσεων στην επόμενη γενιά είναι δύσκολη, ακριβώς επειδή είναι διαπροσωπικές. Ενώ το όνομα της οικογένειας θα βοηθήσει στη δημιουργία ενός αρχικού δεσμού με τους νεοφερμένους, δεν είναι αυτονόητο ότι οι σχέσεις που διατηρεί η απερχομένη γενιά θα κληρονομηθούν στο ίδιο επίπεδο από την επόμενη.
Τι χρειάζεται να λάβετε υπόψη
Για την σωστή προετοιμασία της μεταφοράς των επιχειρηματικών σχέσεων με το εξωτερικό περιβάλλον, το κοινωνικό κεφάλαιο, θα πρέπει κάθε οικογενειακή επιχείρηση να εντοπίσει τις παραμέτρους που επηρεάζουν τη διαδικασία. Η ερευνητική ομάδα εντόπισε και ανέδειξε τα παρακάτω σημεία που είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τον σχεδιασμό αυτό στο πλαίσιο της διαδοχής.
Τύποι διαδόχων: Insider και Outsider
Τα μέλη της οικογένειας που καλούνται να αναλάβουν την ηγεσία μπορεί να έχουν εργαστεί στην επιχείρηση για μεγάλο χρονικό διάστημα (insiders) ή να ενσωματώθηκαν σε αυτήν λίγο πριν ή κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διαδοχής (outsiders). Μαζί με την ή τον προκάτοχο, οι διάδοχοι που έχουν εργαστεί στην επιχείρηση για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, παίζουν επίσης μεγάλο ρόλο στη μεταφορά του υπάρχοντος εξωτερικού κοινωνικού κεφαλαίου στους διαδόχους, οι οποίοι εντάσσονται όταν ο προκάτοχος αποχωρεί.
Δύο πηγές κοινωνικού κεφαλαίου: Διαγενεακό και Ενδογενεακό
Το κοινωνικό κεφάλαιο μπορεί να διαχωριστεί ανάλογα με την προέλευση του. Η απερχόμενη γενιά κληρονομεί το κοινωνικό κεφάλαιο που έχει αποκτήσει η επιχείρηση στην επόμενη γενιά, δημιουργώντας έτσι το διαγενεακό κοινωνικό κεφάλαιο. Για παράδειγμα, η απερχόμενη γενιά μεταφέρει κοινωνικό κεφάλαιο στην επόμενη μεταβιβάζοντας τη στενή της σχέση με έναν στρατηγικό πελάτη στη διάδοχο που αναλαμβάνει το τμήμα πωλήσεων και μάρκετινγκ.
Παράλληλα, υπάρχει και η μεταφορά ενδογενεακού κεφαλαίου στην περίπτωση ομάδας διαδόχων. Τα μέλη της επόμενης γενιάς έχουν τις δικές τους εξωτερικές επαφές, τις οποίες και μοιράζονται μεταξύ τους υπηρετώντας τον κοινό σκοπό της οικογενειακής επιχείρησης. Για παράδειγμα, μια διάδοχος έχει στενή σχέση με έναν πρώην συμφοιτητή από το MBA που εργάζεται σε μια λογιστική εταιρεία και συνδέσει αυτό το άτομο με τον αδερφό της που αναλαμβάνει το οικονομικό τμήμα της οικογενειακής εταιρείας.
Μαζί με την απορρόφηση του κοινωνικού κεφαλαίου των προκατόχων, οι διάδοχοι προσθέτουν επίσης νέες επαφές από τα δικά τους δίκτυα, γεγονός που επεκτείνει και ανανεώνει το εξωτερικό κοινωνικό κεφάλαιο της οικογένειας. Οι outsider διάδοχοι, που είναι νεότεροι στην επιχείρηση, διαθέτουν εξωτερικό κοινωνικό κεφάλαιο που μπορεί να δώσει στην επιχείρηση νέα γνώση, πόρους, αξιοπιστία και καινοτομία για την επέκταση των επιχειρηματικών ευκαιριών. Για αυτόν τον λόγο, πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις προβλέπουν ως στάδιο προετοιμασίας για τη διαδοχή την απασχόληση των διαδόχων σε άλλες επιχειρήσεις.
Δύο είδη ρόλων: Επιχειρησιακοί και Στρατηγικοί
Το κοινωνικό κεφάλαιο μεταφέρεται συχνά πριν τη διαδοχή και στον βαθμό που η επόμενη γενιά αναλαμβάνει σταδιακά επιχειρησιακούς ρόλους, όπως για παράδειγμα θέσεις ευθύνης στα οικονομικά ή το marketing της επιχείρησης. Για την αποτελεσματική εξυπηρέτηση τον ρόλων αυτών γίνεται αντίστοιχα μια σταδιακή μεταφορά κοινωνικού κεφαλαίου που επιτρέπει την επιχειρησιακή ανεξαρτησία.
Κατά τη διαδικασία της διαδοχής, εκτός από τον επιχειρησιακό της ρόλο, η επόμενη γενιά αναπτύσσει τον στρατηγικό ρόλο που απαιτείται για τη διοίκηση της οικογενειακής επιχείρησης. Ως η νέα γενιά διοίκησης και ηγεσίας, λαμβάνει πλέον αποφάσεις στρατηγικής σημασίας που απαιτούν διαφορετικού τύπου αξιοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου. Είτε πρόκειται για μεμονωμένες επιχειρησιακές αποφάσεις είτε για ομαδικές στρατηγικές αποφάσεις, τα μέλη της επόμενης γενιάς κινητοποιούν το εξωτερικό τους κοινωνικό κεφάλαιο.
Η διαφοροποίηση ανάμεσα σε επιχειρησιακούς και στρατηγικούς ρόλους αναδεικνύει την πρακτική της διπλής μεταφοράς κοινωνικού κεφαλαίου από γενιά σε γενιά. Η μεταφορά σχέσεων που αφορούν επιχειρησιακούς ρόλους γίνονται στοχευμένα και ατομικά. Για παράδειγμα, η απερχόμενη μεταβιβάζει σταδιακά τη σχέση με την εταιρεία που συντηρεί τα μηχανήματα στο μέλος της επόμενης γενιάς που είναι υπεύθυνο για την παραγωγή. Αντίθετα, οι σχέσεις που αφορούν στρατηγικούς ρόλους γίνονται σε ομαδικό επίπεδο στην περίπτωση που υπάρχει ομάδα διαδοχής. Για παράδειγμα, μέσω πολλών συναντήσεων, η απερχόμενη γενιά μεταφέρει σταδιακά τη σχέση με την επικεφαλής της τράπεζας που χρηματοδοτεί την οικογενειακή επιχείρηση. Τα μέλη της επόμενης γενιάς γνωρίζουν αρχικά τους συνεργάτες και στη συνέχεια παρουσιάζουν τα στρατηγικά τους πλάνα και τις ανάγκες χρηματοδότησης
Βέλτιστες πρακτικές
Μέσα από την έρευνα προέκυψαν και μερικές πρακτικές κατευθύνσεις για τη διευκόλυνση της αξιοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου. Συνοψίζονται ως εξής:
________
Το παρόν άρθρο βασίζεται στην δημοσίευση "From Solo to Team: Helping Siblings Maintain Your Valuable Outside Relationships" των Luis Cisneros , Bérangère Deschamps και Sebastien Geindre που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 16/05/2023. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.