Οικογένεια, συναισθήματα και επιχειρηματικές αποφάσεις

Από το "Dallas" για τους παλαιότερους και το "The Godfather" για τους σινεφίλ μέχρι το "House of Gucci" και το "Succession" για τους λάτρεις του streaming, η pop κουλτούρα πάντα απολάμβανε τον τρόπο με τον οποίο οι μνησικακίες, οι τσακωμοί και τα πισώπλατα μαχαιρώματα καταδυναστεύουν μια οικογενειακή επιχείρηση. Στην πραγματικότητα, επειδή η προσωπική και η επιχειρηματική δυναμική είναι τόσο στενά συνυφασμένες στις οικογενειακές επιχειρήσεις, είναι αναπόφευκτο οι  προσωπικές σχέσεις να επηρεάζουν την επιχείρηση.

Οι περισσότερες οικογενειακές επιχειρήσεις δεν βιώνουν τη μνησικακία αυτών των δραματοποιημένων ταινιών και τηλεοπτικών εκπομπών, οι οποίες όμως αναδεικνύουν ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο που διαφοροποιεί τις οικογενειακές από τις μη οικογενειακές επιχειρήσεις: το συναίσθημα. Η έρευνα των Rania Labaki και Fabian Bernhard από το EDHEC Business School αναδεικνύει ότι θετικά και αρνητικά συναισθήματα έχουν αντίκτυπο στις οικονομικές αποφάσεις, τις ενδοοικογενειακές σχέσεις και τις σχέσεις με τον ευρύτερο κύκλο των ανθρώπων που σχετίζονται με την επιχείρηση. Τα συναισθήματα αυτά προκαλούνται ως επί το πλείστων από την επιθυμία να προστατευθούν τα παιδιά, να διατηρηθούν συγκεκριμένες αξίες και αρχές, ή να γίνουν επανορθωτικές κινήσεις για λάθη ή καταστάσεις του παρελθόντος. Στην έρευνα αυτή εξετάστηκε η σύνδεση μεταξύ του συναισθηματικού και του οικονομικού, της ιστορίας των συναισθημάτων και των μοτίβων που ακολουθούν, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο οι οικογενειακοί δεσμοί και τα συναισθήματα διαχέονται στην επαγγελματική σφαίρα.

Γιατί έχουν σημασία τα συναισθήματα στην οικογένεια;

Μεταξύ 75% και 95% των επιχειρήσεων στον κόσμο είναι οικογενειακές και, από τις μικρές τοπικές επιχειρήσεις έως τις μεγάλες και διεθνείς εταιρείες, παρέχουν περίπου τις μισές θέσεις εργασίας στην Ευρώπη. Η έρευνα έδειξε ότι ανεξάρτητα από το μέγεθος και τη φήμη τους, τα συναισθήματα περνούν από το προσωπικό στο επαγγελματικό. Επομένως, είναι σαφές ότι η δυναμική της οικογένειας επηρεάζει τις αντιλήψεις των πελατών, προμηθευτών και του ευρύτερου οικοσυστήματός τους.

Υπάρχουν οικογενειακές επιχειρήσεις που είναι καλύτερες στο να συγκρατούν τα συναισθήματά τους στο οικογενειακό πλαίσιο, ενώ σε άλλες τα συναισθήματα έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στις επιχειρηματικές αποφάσεις. Η έρευνα εντοπίζει τρεις τύπους αρχέτυπων οικογενειακών επιχειρήσεων που επηρεάζουν τον αντίκτυπο των συναισθημάτων τους:

• • • Στις περιπλεγμένες οικογενειακές επιχειρήσεις, η οικογένεια και η επιχείρηση είναι ένα. Επομένως, τα συναισθήματα από την οικογένεια αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της λήψης επιχειρηματικών αποφάσεων και το αντίστροφο.
    • Στις αποσυνδεδεμένες οικογενειακές επιχειρήσεις παρατηρείται ελάχιστη ή καθόλου αλληλεπίδραση μεταξύ της επιχείρησης και της οικογένειας. Επομένως, τα συναισθήματα δεν έχουν ουσιαστικά κανένα αντίκτυπο.
    • Στις ισορροπημένες οικογενειακές επιχειρήσεις εντοπίζονται όρια μεταξύ της οικογένειας και της επιχείρησης που επιτρέπουν τη μερική μεταφορά συναισθημάτων. Αυτές οι επιχειρήσεις είναι σε θέση να διαχειρίζονται τα συναισθήματα από την οικογένεια με τέτοιον τρόπο, ώστε να εξασφαλίζουν τόσο την οικογενειακή αρμονία όσο και τη συνέχεια της επιχείρησης.

Ένα άλλο σημαντικό εύρημα της έρευνας σχετίζεται με τη φύση των συναισθημάτων. Είναι δύσκολο να χαρακτηρίσουμε τα συναισθήματα ως θετικά ή αρνητικά. Για παράδειγμα, ένα αρνητικό συναίσθημα όπως ο θυμός μπορεί να οδηγήσει στην αλλαγή, ένα βασικό συστατικό της δημιουργικής και επιχειρηματικής συμπεριφοράς. Ωστόσο, η οικογενειακή συνοχή έχει πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο στην οικονομική πραγματικότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων και της ευρύτερης κοινότητάς τους. Επηρεάζει, επίσης, τις συνέπειες που έχουν τα συναισθήματα που προέρχονται από την οικογένεια, την ανάληψη ρίσκου, την καινοτομία και την πρόληψη.

Αναφέρθηκε νωρίτερα ότι τα συναισθήματα είναι ένα από τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τις οικογενειακές από τις μη οικογενειακές επιχειρήσεις. Τα συναισθήματα μπορεί να αποβούν μοιραία για τη συνοχή της οικογένειας και τη βιωσιμότητα της επιχείρησης ή να αποτελέσουν «καύσιμη ύλη» για τη μακροημέρευση. Η αναγνώριση και διαχείριση των συναισθημάτων αποτελεί και αυτή ουσιαστική δραστηριότητα της γενιάς που διοικεί την οικογενειακή επιχείρηση. Συχνά δε αναφέρεται και ο τίτλος της ή του CEO – Chief Emotional Officer στις μελέτες των οικογενειακών επιχειρήσεων, ως ένας άτυπος ρόλος στην οικογένεια για τη διαφύλαξη της ενότητας και τον περιορισμό των εντάσεων.

Πώς επηρεάζουν το μέλλον τα συναισθήματα από το παρελθόν; 

Είναι ενδιαφέρον να κατανοήσουμε πώς τα συναισθηματικά βάρη από το παρελθόν της οικογένειας επηρεάζουν τις σχέσεις και τις στρατηγικές αποφάσεις στο παρόν. Το παρελθόν μιας επιχείρησης, ειδικά αν περιλαμβάνει σοβαρές αδικίες, μπορεί να προκαλέσει έντονα συναισθήματα όπως ενοχή και ντροπή. Ενώ αυτό μπορεί να παραλύσει τη λήψη αποφάσεων για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί επίσης να μετατραπεί σε κίνητρο ειδικά για τις νέες γενιές που θέλουν να αποστασιοποιηθούν από παρελθοντικές πρακτικές. Οι νεότεροι ηγέτες συχνά παρακινούνται από τα συναισθήματα που τους δημιουργούν αδικίες του παρελθόντος και την επιθυμία να εξιλεωθούν γι' αυτές, κάτι που επηρεάζει τόσο τις αποφάσεις τους όσο και το μέλλον της επιχείρησης.

Η έρευνα των Labaki και Bernhard έδειξε ωστόσο ότι οι νέοι αυτοί ηγέτες προσέχουν να μην ρίχνουν ευθύνες στις προηγούμενες γενιές, αναγνωρίζοντας ότι οι εποχές και το πλαίσιο των αποφάσεων που οδήγησαν σε αδικίες ήταν διαφορετικά. Πάνω από όλα, βλέπουν το οικογενειακό τους ιστορικό, παρά τα πιθανά λάθη, ως τον λόγο για την επιβίωση της επιχείρησης και ως πηγή υπερηφάνειας. Το συναίσθημα της υπερηφάνειας με τη σειρά του σηματοδοτεί διαφορετικά πράγματα για κάθε οικογενειακή επιχείρηση, είτε αυτή μοιράζεται με την ευρύτερη κοινότητα ή παραμένει στον στενό οικογενειακό κύκλο. 

Τι έχει όμως τη μεγαλύτερη επίδραση στα συναισθήματα μιας οικογένειας για το μέλλον; Καθοριστικός παράγοντας σε αυτό το ερώτημα είναι το αίσθημα ευθύνης απέναντι στην επόμενη γενιά. Αυτό επηρεάζει τις προσωπικές αποφάσεις σχετικά με τις κληρονομιές, τη διαδοχή και την επιχειρηματική συνέχεια. Εν τέλει, διαμορφώνει τον τρόπο λειτουργίας της επιχείρησης και τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβάνονται οι άλλοι. Επηρεάζει επίσης τον τρόπο με τον οποίο η οικογενειακή επιχείρηση ανταποκρίνεται σε μια κρίση που απειλεί την καθιερωμένη τάξη, συχνά με ηγετικές παρεμβάσεις που την αποκαθιστούν.

Πώς διοχετεύονται τα συναισθήματα με παραγωγικό τρόπο; 

Τα άτομα μέσα στην οικογένεια αντιμετωπίζουν την έκφραση των προσωπικών τους συναισθημάτων με διαφορετικό τρόπο. Για παράδειγμα, τα μέλη της οικογένειας διαφοροποιούνται ως προς το ποια συναισθήματα είναι αποδεκτό να δείχνουν είτε στη δουλειά είτε εντός του οικογενειακού κύκλου και πόσο έντονα τα εκφράζουν. Οι ηγέτες των οικογενειακών επιχειρήσεων είναι σημαντικό να αντιλαμβάνονται τον τρόπο με τον οποίο τα μέλη τους – της επιχείρησης και της οικογένειας – διαχειρίζονται τα συναισθήματα αυτά, ώστε να μπορούν να αξιολογήσουν τις συνέπειες και να τις αξιοποιήσουν παραγωγικά για να διαμορφώσουν από κοινού το μέλλον. Το συναισθηματικό κλίμα μπορεί να επηρεάσει όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι μπορεί να ανησυχούν για την εργασιακή τους ασφάλεια εάν παρατηρούν προσωπικές κρίσεις μεταξύ των ιδιοκτητών ή μπορεί να αισθάνονται αδικία και να χάσουν τα κίνητρα αν δουν υπερβολικό νεποτισμό. Συναισθήματα όπως ο θυμός, η ζήλια και ακόμη και το μίσος μπορούν να προκαλέσουν διαμάχες μεταξύ των μελών της οικογένειας και εντός της διοίκησης, γεγονός που μπορεί να δημιουργήσει παρεξηγήσεις που έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην επιχείρηση.

Ομοίως, οι οικογενειακές κρίσεις και διαμάχες – ενδεικτικά η απώλεια ενός ιδρυτικού μέλους ή οι καθαρά προσωπικές διαμάχες – μπορούν να οδηγήσουν σε βιαστικές αποφάσεις όπως η διάσπαση της επιχείρησης. Με τόσα πολλά που διακυβεύονται, οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι κρίσιμο να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να ελέγχονται ορισμένα συναισθήματα, έτσι ώστε να τα θέσουν στην υπηρεσία της επιχείρησης και της οικογένειας.

Τα συναισθήματα παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη και τη διαγενεακή ανάπτυξη των οικογενειακών επιχειρήσεων. Κάθε μέλος της οικογένειας διαμορφώνει τα δικά του συναισθήματα, με βάση το προσωπικό ιστορικό και τις αντιλήψεις για τα γεγονότα και τις ενέργειες που έχουν λάβει χώρα στην οικογένεια και την επιχείρηση. Η αποτελεσματική διακυβέρνηση μιας επιχειρηματικής οικογένειας συμπεριλαμβάνει και τη διαχείριση των συναισθημάτων, φροντίζοντας η διάχυση τους στην επιχείρηση να υπηρετεί το συνολικό καλό. Μέσω της διαχείρισης και της διακυβέρνησης συναισθημάτων, οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να ορίσουν τον βαθμό στον οποίο τα ατομικά συναισθήματα μπορούν να περνούν στις καθημερινές αποφάσεις και τη μακροπρόθεσμη στρατηγική της εταιρείας.

________

Το παρόν άρθρο βασίζεται στην δημοσίευση "Family Emotions Can Drive Business Decisions" των Rania Labaki και Fabian Bernhard που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 15/06/2022. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.

Σχόλια Αναγνωστών