Πώς μπορεί μια οικογενειακή επιχείρηση να προσελκύσει και να κρατήσει τους καλύτερους εργαζόμενους
Αλέξης Κομσέλης
Η πανδημία του COVID-19, αλλά και οι απανωτές κρίσεις που επηρέασαν την οικονομία μας, είναι ως επί το πλείστων πίσω μας. Ένα από τα σημαντικά προβλήματα που άφησαν ως παρακαταθήκη είναι η δυσκολία εύρεσης, απασχόλησης και διατήρησης ανθρώπινου δυναμικού. Η ακαδημαϊκή έρευνα έχει δείξει διεθνώς ότι το πρόβλημα αυτό είναι εντονότερο στις μικρές και μεσαίες οικογενειακές επιχειρήσεις, καθώς δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους για να ανταποκριθούν γρήγορα και είναι λιγότερο πιθανό να αντιδράσουν αποτελεσματικά σε απρόβλεπτες διαταραχές της αγοράς εργασίας. Στη χώρα μας προστίθενται επιπλέον δυσκολίες, όπως η έλλειψη προσωπικού σε συγκεκριμένους κλάδους και γεωγραφικά διαμερίσματα. Με αφορμή την πρόσφατη πανδημία λοιπόν, ήρθαν στο φως οι δυσκολίες που έχουν συχνά οι οικογενειακές μικρομεσαίες επιχειρήσεις για την προσέλκυση και τη διατήρηση των καλύτερων εργαζομένων.
Οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να ξεπεράσουν αυτές τις δυσκολίες, βελτιώνοντας την ψυχική ευημερία, την ικανοποίηση, την παραγωγικότητα, τα κίνητρα, και την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων. Παρεμβάσεις και αλλαγές που ξεπερνούν τα στενά όρια της αμοιβής και επεκτείνονται στην παροχή εξατομικευμένων εργαλείων για την καλή ισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής. Οι επιχειρήσεις πρέπει να αξιολογούν τις τρέχουσες πρακτικές διαχείρισης ανθρώπινων πόρων και να κάνουν τις αλλαγές που απαιτούνται για να προσελκύσουν και να διατηρήσουν τους καλύτερους εργαζόμενους.
Με αφορμή την πανδημία, τέσσερις ιδρυτές οικογενειακών επιχειρήσεων μοιράζονται τα προβλήματα που αντιμετώπισαν και τις λύσεις που λειτούργησαν αποτελεσματικά, σχετικά πάντα με την προσέλκυση και απασχόληση ικανών εργαζόμενων.
Με ποιον τρόπο δυσκόλεψε όμως η πανδημία τη διατήρηση προσωπικού;
Η ικανοποίηση σχετικά με την εργασία και το εργασιακό περιβάλλον παίζει κρίσιμο ρόλο στον ρυθμό εναλλαγής των εργαζομένων ενός οργανισμού. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πολλές επιχειρήσεις αναγκάστηκαν μειώσουν το προσωπικό τους ή να προβούν σε αναστολές συμβάσεων, επειδή μειώθηκε το αντικείμενο και τα έσοδα τους. Μια από τις επιπτώσεις αυτών των αλλαγών ήταν η αίσθηση της εργασιακής ανασφάλειας, της οργανωτικής αστάθειας και της εργασιακής δυσαρέσκειας. Είναι αναμενόμενο ότι όταν η ικανοποίηση από την εργασία μειώνεται, οι εργαζόμενοι συχνά επιλέγουν να εγκαταλείψουν τον οργανισμό.
Ένας από τους επιχειρηματίες που συμμετείχε στην έρευνα, εξήγησε πώς «το lockdown δημιούργησε διακοπή στη διαδικασία παραγωγής. Οι εργαζόμενοι δεν ήταν σε θέση να εργαστούν με καθορισμένο χρονοδιάγραμμα και ως εκ τούτου έλαβαν μειωμένο ημερομίσθιο, οδηγώντας σε αποχωρήσεις προσωπικού από την επιχείρηση. Αυτό ήταν μια καταστροφή».
Επιπλέον, σύμφωνα με άλλον επιχειρηματία, οι εργασιακές συνήθειες των εργαζόμενων έχουν αλλάξει μιας και πολλοί έχουν συνηθίσει να εργάζονται εξ αποστάσεως. Όπως διαπιστώθηκε σε πολλές περιπτώσεις επιχειρήσεων, οι εργαζόμενοι θέλησαν να συνεχίσουν να εργάζονται εξ αποστάσεως μετά την πανδημία αντί να επιστρέψουν στο γραφείο. Σημαντική είναι και η επίπτωση της πανδημίας στις εργασίες που δεν σχετίζονται με δουλειά γραφείου, όπως οι αγροτικές και οι τεχνικές εργασίες.
Η πανδημία είχε σοβαρή επίπτωση στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα και, σε συνδυασμό μα τη δυσκολία ανάκαμψης λόγω έλλειψης προσωπικού, ως αποτέλεσμα την αύξηση τιμών και κόστους ζωής. Σήμερα δε, αντιμετωπίζουν οι αγορές αυξημένο πληθωρισμό που επηρεάζει με τη σειρά του την ικανοποίηση των εργαζόμενων σε σχέση με την εργασία και την αμοιβή τους. Παράλληλα, μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι γίνονται όλο και πιο απαισιόδοξοι για τις οικονομικές προοπτικές. Ως αποτέλεσμα, οι εργαζόμενοι συνεχίζουν να ζητούν υψηλότερες αποδοχές -- και αν δεν τις λάβουν, είναι πιθανό να αναζητήσουν νέες, πιο προσοδοφόρες θέσεις εργασίας.
Τι μπορεί να κάνει μια οικογενειακή επιχείρηση για να διασφαλίσει ότι ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σημερινού εργατικού δυναμικού στο πλαίσιο αυτών των προκλήσεων;
Ακολουθούν μερικές προτάσεις που συνδυάζουν την οπτική των επιχειρηματιών που εξέφρασαν τις σκέψεις τους με ευρήματα διάφορων ερευνών που έχουν δημοσιευθεί διεθνώς.
Πρόταση #1: Προσφέρετε εργασία εξ αποστάσεως
Επειδή η πανδημία ανάγκασε τις επιχειρήσεις να προσαρμοστούν προσφέροντας στους υπαλλήλους τους μεγαλύτερη ευελιξία και αυτονομία στο πώς και πού εργάζονται, η αγορά εργασίας έχει γίνει έντονα ανταγωνιστική. Ως αποτέλεσμα, οι επιχειρήσεις που απαιτούν από τους υπαλλήλους να είναι πάντα φυσικά παρόντες χάνουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην προσέλκυση ικανού προσωπικού. Αντίθετα, οι επιχειρήσεις που υποστηρίζουν ένα υβριδικό εργασιακό περιβάλλον είναι σε θέση να προσελκύσουν περισσότερους ταλαντούχους εργαζόμενους. Η προσφορά εργασίας εξ αποστάσεως μπορεί επομένως να προσφέρει σε μια επιχείρηση μια σημαντική ευκαιρία να προσελκύσει και να διατηρήσει προσωπικό υψηλού επιπέδου.
Για να έχει όμως αποτελέσματα στον βαθμό ικανοποίησης των εργαζόμενων και την παραγωγικότητά τους, η προσφορά εξ αποστάσεως ή υβριδικής εργασίας θα πρέπει να συνοδεύεται από εκπαίδευση και νέες διαδικασίες. Στόχος είναι η καλύτερη προετοιμασία των εργαζόμενων για τη χρήση διαδικτυακών εργαλείων συνεργασίας και παραγωγικότητας, τον καθορισμό ορίων μεταξύ της εργασίας και της προσωπικής ζωής, την ενθάρρυνση της συχνής επαφής μεταξύ συναδέλφων και την τακτική επικοινωνία για να μπορούν όλοι να παραμείνουν συγχρονισμένοι. Με την εξ αποστάσεως εργασία να είναι κάτι καινούργιο για τις περισσότερες επιχειρήσεις, και ειδικά για τις μικρότερες οικογενειακές, είναι σημαντικό να αξιολογηθεί τόσο η αξιοποίηση της ως εργαλείο που βελτιώνει την ικανοποίηση των εργαζόμενων όσο και η προσαρμογή της επιχείρησης σε αυτήν.
Πρόταση #2: Δημιουργήστε ένα άνετο περιβάλλον εργασίας
Όσες και όσοι ηγούνται μια μικρής ή μεσαίας οικογενειακής επιχείρησης θα πρέπει να δώσουν προσοχή τόσο στην κουλτούρα της επιχείρησης όσο και στο φυσικό περιβάλλον της εργασίας. Μια κουλτούρα εργασίας που στοχεύει σε υψηλή απόδοση μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη συναισθηματική πίεση, την οικονομική πίεση και την αδράνεια των εργαζομένων. Οι συχνές απουσίες από την εργασία, ο υψηλός ρυθμός αποχώρησης εργαζόμενων και η μείωση της παραγωγικότητας είναι όλα σημάδια προβλημάτων που μπορούν να αντιμετωπισθούν με αποτελεσματικές παρεμβάσεις στην κουλτούρα της ομάδας. Είναι σημαντικό όλες και όλοι οι εργαζόμενοι να κατανοούν και να ασπάζονται τις αξίες και τους στόχους της επιχείρησης, να κατανοούν την πρόταση αξίας της επιχείρησης και να ταυτίζονται με παραγωγικό τρόπο με την επιχείρηση. Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αισθάνονται άνετα να μοιράζονται τις προσωπικές τους ανησυχίες με την ηγεσία της επιχείρησης, ιδιαίτερα όταν αντιμετωπίζουν προβλήματα που δημιουργούν άγχος και επηρεάζουν την εργασιακή τους απόδοση. Σε αυτό το σημείο οι μικρότερες επιχειρήσεις έχουν ένα πλεονέκτημα, λόγω της στενής σχέσης που μπορούν να δημιουργήσουν με τους υπαλλήλους.
Παράλληλα, οι οικογενειακές επιχειρήσεις θα πρέπει να μελετούν τακτικά το εργασιακό περιβάλλον, όχι από τη δική τους απαραίτητα οπτική. Είναι σημαντικό να κατανοούν πως αισθάνονται οι εργαζόμενοι για το εργασιακό τους περιβάλλον και να βρίσκουν τρόπους να το κάνουν πιο φιλόξενο και υποστηρικτικό. Η φροντίδα του χώρου εργασίας, η φροντισμένη διακόσμηση, η προσθήκη φυτών και άλλες μικρές παρεμβάσεις επηρεάζουν σημαντικά την ικανοποίηση των εργαζόμενων. Η έρευνα δείχνει ότι τα εργασιακά περιβάλλοντα με πολλά ζωντανά φυτά αυξάνουν σημαντικά την ικανοποίηση στο χώρο εργασίας, τα επίπεδα συγκέντρωσης που αναφέρουν οι εργαζόμενοι και την αντιληπτή ποιότητα του αέρα. Άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό των χώρων εργασίας που αυξάνουν την ικανοποίηση και την παραγωγικότητα είναι η ύπαρξη διαφόρων τύπων φυσικών χώρων εργασίας που θα επιτρέπουν τόσο την ατομική εργασία όσο και την ομαδική αλληλεπίδραση. Για παράδειγμα, μια επιχείρηση μπορεί να έχει άνετους χώρους σχεδιασμένους για κοινωνικοποίηση και ομαδική εργασία και να προσφέρει ταυτόχρονα χώρους που επιτρέπουν την ήσυχη εργασία, τη συγκέντρωση και την ιδιωτικότιτα. Η ύπαρξη αυτών των επιλογών βοηθά την επίτευξη καλύτερης ισορροπίας μεταξύ ατομικής παραγωγικότητας και συνεργασίας.
Πρόταση #3: Ανταμείψτε τους εργαζόμενους κατάλληλα
Αν και πολλές οικογενειακές ΜΜΕ παλεύουν με τις επιπτώσεις του πληθωρισμού και του αυξανόμενου κόστους των προμηθειών, είναι σημαντικό να ανταμείβουν καλά τους εργαζομένους, καθώς η αποζημίωση ενισχύει τα κίνητρα των εργαζομένων και την ικανοποίηση από την εργασία. Επειδή οι εργαζόμενοι επηρεάζονται επίσης από το αυξανόμενο κόστος ζωής, είναι σημαντικό να προσφέρονται ανταγωνιστικοί μισθοί και παροχές. Άλλωστε, η συχνή αλλαγή εργαζομένων έχει σημαντικό κόστος.
Ωστόσο, επειδή οι ΜΜΕ έχουν συχνά περιορισμένες δυνατότητες σε ότι αφορά τη ρευστότητα, δεν είναι πάντα εύκολο για αυτές να πληρώνουν περισσότερο τους εργαζόμενους. Επομένως μπορεί να χρειαστεί να είναι πιο δημιουργικές, αναζητώντας παροχές που βελτιώνουν την ικανοποίηση των εργαζόμενων χωρίς να επιβαρύνουν την επιχείρηση. Η κάλυψη μεταφορικών δαπανών, η προσφορά εξοπλισμού, ειδικές ανταμοιβές και προσφορά μπόνους στο τέλος της χρονιάς είναι μερικές σχετικές επιλογές.
Ένας από τους επιχειρηματίες που μοιράστηκε την εμπειρία του, τόνισε τη σημασία του να λαμβάνεται υπόψη η «συνολική» εμπειρία των εργαζομένων, έτσι ώστε η εστίαση να μην είναι αποκλειστικά στην αμοιβή. Ανέφερε ότι επιθυμεί οι εργαζόμενοι να μην επικεντρώνονται μόνο στο εισόδημα, αλλά να ανησυχούν επίσης για τις προοπτικές εξέλιξης, τις διακοπές, το εργασιακό περιβάλλον και την ευημερία της εταιρείας.
Κατά τον καθορισμό του καλύτερου τρόπου επιβράβευσης των εργαζομένων εντός του προϋπολογισμού μιας επιχείρησης, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι οι εργαζόμενοι επηρεάζονται τόσο από υλικές όσο και από ψυχολογικές ανταμοιβές. Ως εκ τούτου, η προσφορά υψηλών μισθών δεν είναι πάντα απαραίτητη για την προσέλκυση και τη διατήρηση των καλύτερων. Για παράδειγμα, δεδομένης της επιθυμίας για εργασία εξ αποστάσεως, ορισμένοι εργαζόμενοι μπορεί να είναι διατεθειμένοι να λάβουν χαμηλότερη αποζημίωση προς όφελος της εργασίας από το σπίτι και της μεγαλύτερης ευελιξίας. Όπως εξήγησε ένας από τους επιχειρηματίες, οι ευκαιρίες εξέλιξης και η συμμετοχή σε ενδιαφέρουσες επαγγελματικές δραστηριότητες βοηθούν επίσης τις εταιρείες να διατηρήσουν το προσωπικό τους.
Πρόταση #4: Δημιουργήστε αποτελεσματικά κανάλια επικοινωνίας
Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα των οικογενειακών επιχειρήσεως είναι η έλλειψη επικοινωνίας από και προς τους εργαζόμενους που δεν ανήκουν στην οικογένεια. Η έρευνα δείχνει ότι οι εργαζόμενοι αυτοί συχνά παραπονιούνται ότι αισθάνονται σαν ξένοι των οποίων οι απόψεις δεν έχουν σημασία. Για την πρόληψη τέτοιων προβλημάτων, οι οικογενειακές επιχειρήσεις θα πρέπει να δημιουργήσουν συνειδητά μηχανισμούς που αυξάνουν τη συμμετοχή των εργαζομένων και τους κάνουν να αισθάνονται ότι τους εκτιμούν.. Η δημιουργία πιο αποτελεσματικών καναλιών επικοινωνίας είναι μια προτεινόμενη λύση για την προώθηση της συμμετοχής των εργαζομένων εκτός της οικογένειας. Η έρευνα έχει αναδείξει διάφορες καλές πρακτικές, όπως τα άτυπα διαλείμματα για καφέ, η δυνατότητα υποβολής σκέψεων, προτάσεων και παραπόνων, και τακτικές προσωπικές συναντήσεις με τους εργαζόμενους.
Σε αυτό το πλαίσιο είναι σημαντικό οι εργαζόμενοι να νιώθουν ότι μπορούν να εκφραστούν επώνυμα ή ανώνυμα. Όλοι οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αισθάνονται ότι η γνώμη τους έχει σημασία και ότι η ηγεσία ενδιαφέρεται να ακούσει τα σχόλια και τις προτάσεις τους. Επιπλέον, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να λαμβάνουν σχόλια και απαντήσεις στα ερωτήματά τους, ακόμη και όταν η απάντηση είναι αρνητική. Ο στόχος θα πρέπει να είναι η δημιουργία ανοιχτών καναλιών επικοινωνίας όπου όλοι οι εργαζόμενοι νιώθουν ευπρόσδεκτοι να συνεισφέρουν και η ηγεσία δείχνει το ενδιαφέρον τους για τη λήψη σχολίων από τους υπαλλήλους.
Στις οικογενειακές επιχειρήσεις χρειάζεται πολλές φορές επιπλέον προσπάθεια για τη δημιουργία ενός συμπεριληπτικού και ανοικτού πλαισίου επικοινωνίας. Πολλές από τις συζητήσεις που θα γινόντουσαν εκ των πραγμάτων στο γραφείο, πραγματοποιούνται σε μια οικογενειακή επιχείρηση συχνά στο σπίτι ή στο αυτοκίνητο, δημιουργώντας στους εργαζόμενους την αίσθηση ότι δεν μπορούν να συνεισφέρουν σε αυτές. Οπότε, είναι σημαντικό να επενδυθεί χρόνος στην πιο αποτελεσματική επικοινωνία με περισσότερη διαφάνεια. Για παράδειγμα, ενημερώνοντας τους υπαλλήλους για τα έσοδα και την κατάσταση της επιχείρησης, μπορούν να οικοδομήσουν εμπιστοσύνη με τους υπαλλήλους και να βασιστούν σε αυτούς για την μελλοντική ανάπτυξη της. Οι (ειλικρινείς) πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση της επιχείρησης επιτρέπουν στους εργαζόμενους να κατανοήσουν καλύτερα γιατί μπορεί να χρειαστεί να ληφθούν δύσκολες αποφάσεις από την ηγεσία της, όπως η περικοπή νέων επενδύσεων ή η μη αύξηση μισθών. Η ανοικτή επικοινωνία μπορεί ακόμη και να δημιουργήσει ένα φόρουμ όπου οι εργαζόμενοι συμβάλλουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και μπορούν να προτείνουν λύσεις. Η αποτελεσματική επικοινωνία περιλαμβάνει επίσης την παροχή χρήσιμων σχολίων στους υπαλλήλους σχετικά με την απόδοσή τους, κάτι που μπορεί να είναι δύσκολο σε μια οικογενειακή επιχείρηση όπου όλοι γνωρίζονται αρκετά καλά. Μία από τις πλέον προτεινόμενες πρακτικές είναι η χρήση ανατροφοδότησης 360 μοιρών, η οποία συνδυάζει απόψεις των ιδιοκτητών και προϊσταμένων, των συναδέλφων που βρίσκονται στο ίσιο επίπεδο και των υφισταμένων σχετικά με τα δυνατά και αδύνατα σημεία κάθε εργαζομένου.
Η προσέλκυση και διατήρηση ικανών και αποτελεσματικών εργαζομένων είναι μια σημαντική, αλλά και απαιτητική, προσπάθεια για όλες τις επιχειρήσεις. Ο ανταγωνισμός είναι έντονος, ειδικά για τις μικρότερες επιχειρήσεις που δεν έχουν τους οικονομικούς πόρους να ανταγωνιστούν σε επίπεδο παροχών. Η πανδημία έκανε πολλούς εργαζόμενους να προτιμούν την εξ αποστάσεως εργασία, ενώ τα επακόλουθά της δημιούργησαν πιέσεις που αύξησαν το άγχος των εργαζομένων σχετικά με το κόστος ζωής και τη σταθερότητα της εργασίας. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να δημιουργήσουν τo κατάλληλο πλαίσιο για να υποστηρίξουν την απομακρυσμένη εργασία, να προσφέρουν άνετους και φιλικούς χώρους εργασίας, να ανταμείβουν ικανοποιητικά και δημιουργικά τους εργαζόμενους, και να ενθαρρύνουν την ανοιχτή επικοινωνία.
________
Το παρόν άρθρο βασίζεται στην δημοσίευση "How Family Businesses Can Attract and Keep the Best People" των Qizhen Cai και Kimberly Eddleston που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 10/08/2022. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.
