Οι επιτυχημένες επιχειρηματικές οικογένειες, με κοινή επιχειρηματική δράση σε βάθος γενεών, μοιράζονται μια σειρά από κοινές αντιλήψεις, όπως για παράδειγμα για το τι είναι σημαντικό για την οικογένεια, τι θέλουν τα μέλη της να κάνουν μαζί και πώς επιθυμούν να συνεργαστούν για να επιτύχουν συλλογικούς στόχους και όραμα. Οι οικογένειες αυτές δεν έχουν απλά μια στρατηγική για την οικογενειακή επιχείρηση. Έχουν και μια στρατηγική για την επιχειρηματική οικογένεια. Αυτή η στρατηγική βοηθά τα μέλη της οικογένειας να κατανοήσουν τι τους ενώνει και τι τους διατηρεί ενωμένους διαμέσου των γενεών.
Η έρευνα και η μελέτη των επιχειρήσεων αυτών αναδεικνύει τις καλές πρακτικές που μπορεί αξιοποιήσει κάθε οικογενειακή επιχείρηση, ανεξάρτητα από μέγεθος, αντικείμενο ή χρόνια λειτουργία. Πολλές οικογένειες που ελέγχουν επιχειρήσεις ασχολούνται κυρίως με τη στρατηγική της επιχείρησης και παραμελούν σε μεγάλο βαθμό τη στρατηγική της επιχειρηματικής οικογένειας. Τα ερευνητικά δεδομένα αναδεικνύουν την αξία που έχει η ανάπτυξη μιας στρατηγικής για την επιχειρηματική οικογένεια επενδύοντας τον απαραίτητο χρόνο και πόρους.
Σημασία έχει να μπουν εγκαίρως οι σωστές βάσεις σε αυτήν την κατεύθυνση, σε χρόνο και μέγεθος της επιχείρησης που επιτρέπει να εδραιωθεί μια κοινώς αποδεκτή στρατηγική. Όσο μεγαλώνουν οι οικογένειες, μπορεί να γίνεται πιο δύσκολο να έχουν μια κοινή και ενιαία προσέγγιση. Οι μεγαλύτερες επιχειρηματικές οικογένειες μπορεί να είναι γεωγραφικά διασκορπισμένες, να έχουν ένα ευρύτερο φάσμα στόχων και εμπειριών και να έχουν λιγότερες ευκαιρίες να συνδεθούν και να συναντηθούν μεταξύ τους. Παράλληλα, είναι πιθανό τα περισσότερα μέλη τους να συνδέονται μόνο ιδιοκτησιακά με την οικογενειακή επιχείρηση, χωρίς συμμετοχή στη διοίκησή της. Αυτά καθιστούν δύσκολο για τα μέλη της οικογένειας να συμφωνήσουν για το πώς θα συνεργαστούν και τι θα κάνουν μαζί ως επιχειρηματική οικογένεια.
Για περισσότερα από 20 χρόνια, οι ερευνητικές ομάδες του Witten Institute for Family Business στη Γερμανία διεξάγουν έρευνες και παρέχουν υποστήριξη σε επιχειρηματικές οικογένειες, προκειμένου να κατανοήσουν πώς αυτές οι οικογένειες επιτυγχάνουν τη συνέχεια στην οικογένεια και στην επιχείρηση. Από τη δραστηριότητα αυτή προκύπτει ότι οι επιτυχημένες επιχειρηματικές οικογένειες διαθέτουν, είτε ρητά είτε άρρητα, μια "στρατηγική επιχειρηματικής οικογένειας" που βοηθά τα μέλη της οικογένειας να δημιουργήσουν μια κοινή κατανόηση για το τι θέλουν να επιτύχουν μαζί και να χαράξουν ένα σχέδιο για την επίτευξη αυτών των στόχων.
Η ύπαρξη της στρατηγικής αυτής αποτελεί όμως μόνο ένα μικρό μέρος της δυναμικής που στηρίζει την επιτυχία και την ανάπτυξη. Η διαδικασία ανάπτυξης της στρατηγικής έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία, καθώς βοηθά τα μέλη της οικογένειας να κατανοήσουν και να ευθυγραμμίσουν τις προσδοκίες τους ώστε να λειτουργούν ως ενιαία μονάδα.
Το παρόν είναι το πρώτο από δύο άρθρα που συνοψίζουν τους δώδεκα διαφορετικούς τομείς που παίζουν ρόλο στη διαδικασία μέσα από την οποία οι επιχειρηματικές οικογένειες αναπτύσσουν τη στρατηγική τους. Η ενασχόληση με αυτούς τους τομείς μπορεί να βοηθήσει τις οικογένειες να δημιουργήσουν χώρο έκφρασης και δημιουργίας για διαφορετικές γενιές, ώστε να μάθουν για την οικογένεια και τον τρόπο συνεργασίας μεταξύ τους. Το παρακάτω μοντέλο περιγράφει πώς αυτοί οι τομείς συνδυάζονται για να βοηθήσουν τις οικογένειες να αναπτύξουν την απαραίτητη κοινή κατανόηση του ποιοι είναι και πώς χρειάζεται να συνεργάζονται ως οικογένεια για την επίτευξη αυτών των στόχων.
Θεμελίωση
Η απαραίτητη θεμελίωση για την ανάπτυξη μιας ανθεκτικής στρατηγικής της επιχειρηματικής οικογένειας βασίζεται στην κοινή δέσμευση της οικογένειας προς την επιχείρηση, στον ορισμό της «οικογένειας» (έννοια και όρια), και στις κοινές αξίες και στόχους των μελών της.
Οι επιχειρηματικές οικογένειες συνδέονται μεταξύ τους μέσω μιας επιχείρησης, της οποίας μοιράζονται την ιδιοκτησία. Κατά συνέπεια, η κοινή δέσμευση που έχουν προς αυτή την επιχείρηση μπορεί να είναι καθοριστική στο να κατευθύνει όλους προς τον ίδιο στόχο. Σημαντικό, και ίσως κρίσιμο, είναι ότι τα μέλη της οικογένειας από διαφορετικές γενιές βλέπουν τη σχέση μεταξύ οικογένειας και επιχείρησης με διαφορετικό τρόπο. Έτσι, πριν καν μια οικογένεια ξεκινήσει να αναπτύσσει τη στρατηγική της, χρειάζεται να έχει μια κοινή οπτική για το ποια θα ήθελαν να είναι η σχέση μεταξύ οικογένειας και επιχείρησης. Η απουσία μιας ενιαίας οπτικής για αυτή τη σχέση μπορεί να δημιουργήσει σημεία διαφωνίας που θα δυσκολέψουν την ανάπτυξη μιας ενοποιημένης οικογενειακής στρατηγικής.
Καθώς η σύνθεση της ευρύτερης οικογένειας αλλάζει, τα μέλη της οικογένειας είναι πιθανό να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με το ποιοι ανήκουν στην επιχειρηματική οικογένεια (δηλαδή, τα όρια). Πρέπει να αποφασίσουν τη στάση τους σε ζητήματα που αναδιαμορφώνουν τη δυναμική της οικογένειας, όπως οι σύζυγοι/σύντροφοι, τα διαζύγια, η υιοθεσία και η αποχώρηση μελών της οικογένειας από την επιχειρηματική δραστηριότητα. Ο καθορισμός του τρόπου με τον οποίο θα αντιμετωπιστούν και θα συμπεριληφθούν τα διάφορα μέλη της οικογένειας στη διαδικασία της στρατηγικής, βοηθά την οικογένεια να συνεργαστεί προς μια κοινή κατανόηση αυτών των ορίων και να προσδιορίσει ποιοι επηρεάζονται από τη στρατηγική που αναπτύσσεται.
Ένα άλλο μέρος της θεμελίωσης είναι η κατανόηση των κοινών αξιών και στόχων από όλα τα μέλη της οικογένειας. Όσο περισσότερα από αυτά εμπλέκονται στην επιχείρηση άμεσα ή έμμεσα, διοικητικά ή ιδιοκτησιακά, τόσο περισσότερο μπορεί να διαφέρουν οι αξίες και οι στόχοι. Για να διευκολυνθεί η συνεργασία και να αναπτυχθεί η στρατηγική της επιχειρηματικής οικογένειας, πρέπει να συμφωνήσουν σε ευρύτερους στόχους που θα επιδιώκουν μαζί από κοινού. Αυτοί οι στόχοι προκύπτουν από συζητήσεις που βοηθούν την επιχειρηματική οικογένεια να προσδιορίσει τι θέλει να επιτύχει συλλογικά.
Οι συζητήσεις σχετικά με τις κοινές αξίες και στόχους παρέχουν μια αρχική ευκαιρία συντονισμού και ένα πλαίσιο για τη λήψη αποφάσεων από την οικογένεια. Παράλληλα προσφέρουν μια κατεύθυνση για την οικοδόμηση της στρατηγικής της επιχειρηματικής οικογένειας. Η ύπαρξη κοινών στόχων διευκολύνει τη λήψη αποφάσεων, καθώς αν κάτι δεν ευθυγραμμίζεται με αυτούς τους στόχους, η επιχειρηματική οικογένεια (ως σύνολο) μπορεί ευκολότερα να πει «όχι» χωρίς αυτό να εκλαμβάνεται ως κάτι αρνητικό ή επιβαρυντικό για τις σχέσεις μεταξύ των μελών της. Με αυτήν την έννοια, οι κοινές αξίες και οι κοινοί στόχοι βοηθούν την οικογένεια να λαμβάνει αποφάσεις συνεπείς με τις επιθυμίες της.
Μόλις η οικογένεια ορίσει τη δέσμευσή της προς την επιχείρηση, τα όρια της οικογένειας, τις αξίες και τους στόχους, είναι έτοιμη να συζητήσει πώς θα διαχειριστεί τη διακυβέρνηση των οικογενειακών και επιχειρηματικών συστημάτων της, καθώς και πώς θα διαχειριστεί τις οικογενειακές διαδικασίες.
Διαδικασίες διακυβέρνησης
Η διακυβέρνηση της οικογενειακής επιχείρησης αναφέρεται στο σύστημα διαδικασιών και δομών που θεσπίζονται στο ανώτατο επίπεδο της επιχείρησης, της οικογένειας και της ιδιοκτησίας, για να διασφαλιστεί η λήψη των καλύτερων δυνατών αποφάσεων για την οικογένεια και την επιχείρηση. Αυτό εξασφαλίζει λογοδοσία, έλεγχο και διαφάνεια.
Το σύστημα διακυβέρνησης ορίζει πώς θα οργανωθούν οι σχέσεις στο πλαίσιο της επιχειρηματικής οικογένειας και μεταξύ της επιχειρηματικής οικογένειας και της επιχείρησης. Είναι σημαντικό οι επιχειρηματικές οικογένειες να καθορίσουν συγκεκριμένους μηχανισμούς διακυβέρνησης που θα τις βοηθήσουν να:
Αυτοί οι μηχανισμοί βοηθούν την επιχειρηματική οικογένεια να κατανοήσει ποια από τα μέλη της μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στην ανάπτυξη της στρατηγικής της επιχειρηματικής οικογένειας, αλλά και με ποιον τρόπο ελέγχεται η υλοποίηση και η αποτελεσματικότητα αυτής της στρατηγικής.
Στο πλαίσιο των διαδικασιών διακυβέρνησης, τα μέλη της οικογένειας καλούνται να απαντήσουν σε τρία ερωτήματα κατά την ανάπτυξη της στρατηγικής τους:
Οι συγκρούσεις στις οικογενειακές επιχειρήσεις μπορεί να προκύψουν όταν τα μέλη της οικογένειας έχουν διαφορετικές αντιλήψεις σχετικά με τους θεσμικούς και λειτουργικούς ρόλους των μελών της οικογένειας μέσα στην επιχείρηση. Επομένως, στο πλαίσιο της διακυβέρνησης, οι επιχειρηματικές οικογένειες χρειάζεται να συμφωνήσουν σε θέματα όπως ενδεικτικά: (1) αν τα μέλη της οικογένειας θα έπρεπε να εργάζονται στην επιχείρηση, (2) τις προϋποθέσεις για να ενταχθεί ένα μέλος της οικογένειας στην επιχείρηση, (3) τους όρους και τις προϋποθέσεις για την αποχώρηση μελών της οικογένειας από την επιχείρηση, (4) τον ρόλο εξωτερικών μελών του διοικητικού συμβουλίου ή συμβούλων στην επίλυση συγκρούσεων μεταξύ μελών της οικογένειας, (5) τον καθορισμός των αμοιβών και των ευκαιριών επαγγελματικής ανάπτυξης για τα μέλη της οικογένειας που εντάσσονται στην επιχείρηση.
Όταν τα μέλη της οικογένειας συμφωνήσουν σχετικά με τους θεσμικούς και λειτουργικούς ρόλους που θα έχουν στην επιχείρηση, μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τι χρειάζεται να συζητηθεί κατά την ανάπτυξη της στρατηγικής τους. Η συμφωνία για αυτά τα θέματα επιτυγχάνεται μέσω ανοικτών συζητήσεων που δίνουν την ευκαιρία στα μέλη της οικογένειας να εκφράσουν διαφορετικές απόψεις και αντιλήψεις, γεγονός που επιτρέπει να επιτευχθεί η απαραίτητη σύγκλιση.
Οι ιδιοκτήτες (μέτοχοι) διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις στρατηγικές αποφάσεις της επιχειρηματικής οικογένειας, αλλά κάθε οικογένεια έχει διαφορετική άποψη σχετικά με το ποια μέλη της μπορεί να αποκτήσουν ιδιοκτησιακά δικαιώματα στην επιχείρηση και πως μπορούν να τα διαχειριστούν. Είναι λοιπόν σημαντικό να καθορίσει κάθε επιχειρηματική οικογένεια ποιοι μπορούν να είναι ιδιοκτήτες, πως λαμβάνονται οι στρατηγικές αποφάσεις, ποια είναι τα δικαιώματα και οι ευθύνες των ιδιοκτητών, και πώς τα μέλη της οικογένειας θα εκπαιδευτούν για να αναλάβουν το ρόλο τους ως ιδιοκτήτες. Η σαφής περιγραφή των θεσμικών και λειτουργικών ρόλων που έχουν οι ιδιοκτήτες θα βοηθήσει στη συναντίληψη των μελών της οικογένειας ως προς τον ρόλο της ιδιοκτησίας.
Τέλος, η προσέγγιση της οικογένειας στη διαχείριση της κοινής περιουσίας είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη του συστήματος διακυβέρνησης της επιχειρηματικής οικογένειας. Η περιουσία των επιχειρηματικών οικογενειών συνδέεται εν μέρει με την κοινή ιδιοκτησία περιουσιακών στοιχείων, τις πολιτικές μερισμάτων από τη κοινή ιδιοκτησία στην επιχείρηση και την ύπαρξη άλλων περιουσιακών στοιχείων που δεν σχετίζονται με την επιχείρηση. Όταν οι επιχειρηματικές οικογένειες αποφεύγουν να συζητούν για τη διαχείριση της κοινής περιουσίας δημιουργούνται παρανοήσεις σχετικά με τα χρήματα και τις αποφάσεις που σχετίζονται με αυτά, οι οποίες με τη σειρά τους προκαλούν συγκρούσεις εντός της οικογένειας. Καθώς οι επιχειρηματικές οικογένειες αναπτύσσουν τη στρατηγική τους, θα πρέπει να συζητούν την προσέγγιση της οικογένειας ως προς τη διαχείριση της κοινής περιουσίας με σκοπό τον ορισμό κοινών ή κοινώς αποδεκτών χρηματοοικονομικών στόχων.
Ολοκληρώνοντας και εφαρμόζοντας τις διαδικασίες διακυβέρνησης, οι επιχειρηματικές οικογένειες μπορούν να αποφασίσουν πλέον ποια μέλη της οικογένειας θα συμμετέχουν στην ανάπτυξη της στρατηγικής της επιχειρηματικής οικογένειας, με ποιον τρόπο θα την αναπτύξουν, καθώς και με ποιον τρόπο θα παρακολουθείται η επίτευξη των στόχων και θα προσαρμόζεται η στρατηγική για καλύτερα αποτελέσματα. Έτσι θεσμοθετείται η συμμετοχή και η διαφάνεια σε μια ιδιαίτερα σημαντική διαδικασία της κοινής επιχειρηματική διαδρομής των μελών της οικογένειας.
Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου στο δεύτερο μέρος που θα βρείτε εδώ
________
Το παρόν άρθρο βασίζεται στη δημοσίευση "Developing Your Business Family Strategy: Where to Start and What to Consider" των Tom Rüsen , Isabel C Botero , Arist von Schlippe και Torsten Groth που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 12/01/2023. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.