Στρατηγική προσαρμοστικότητα: Όταν ο κόσμος αλλάζει πιο γρήγορα από το πλάνο σας

Οι επιχειρήσεις αφιερώνουν στην πλειοψηφία τους περισσότερο χρόνο στον σχεδιασμό της στρατηγικής παρά στην υλοποίησή της. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις δεν αποτελούν εξαίρεση. Είτε πρόκειται για μεγάλους οργανισμούς που καταστρώνουν επίσημα στρατηγικά πλάνα, είτε για μικρότερες δομές όπου το όραμα για το μέλλον συζητιέται άτυπα χωρίς τακτική εξειδίκευση, η πρόκληση παραμένει κοινή. Μεγάλες και μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις συχνά ανακαλύπτουν ότι μια ξαφνική αλλαγή στην αγορά ή στην ηγεσία μπορεί να ανατρέψει τα πάντα.

Η πραγματικότητα είναι ότι ο κόσμος κινείται πλέον ταχύτερα από τη στρατηγική που έχουμε χαράξει.

Στις οικογενειακές επιχειρήσεις προστίθεται ένα ακόμη επίπεδο πολυπλοκότητας που δημιουργεί ο οικογενειακός τους χαρακτήρας. Οι συναισθηματικοί δεσμοί, η κληρονομιά και οι μη οικονομικοί στόχοι μπλέκονται με τις λειτουργικές ανάγκες. Αν και αυτό φαντάζει βάρος, οι ερευνητές (Pieper et al., 2025) υποστηρίζουν στην πρόσφατη δημοσίευσή τους ότι μπορεί να γίνει το μεγαλύτερο πλεονέκτημα.

Οι οικογένειες που μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τη συνοχή, την εμπιστοσύνη και τον μακροπρόθεσμο προσανατολισμό τους ως εργαλεία, μπορούν να εφαρμόσουν στρατηγικές πιο αποτελεσματικά από τις μη οικογενειακές επιχειρήσεις, ειδικά σε καιρούς αβεβαιότητας.

Σχεδιασμός και Ευελιξία

Ο παραδοσιακός (στατικός) στρατηγικός σχεδιασμός υποθέτει ότι το μέλλον είναι προβλέψιμο. Με βάση αυτό, ορίζονται στόχοι, χαρτογραφούνται τα απαραίτητα βήματα υλοποίησης και το πλάνο εκτελείται. Αυτό λειτουργεί τέλεια σε σταθερά περιβάλλοντα. Όμως, δεν ζούμε πια σε τέτοιο κόσμο.

Στο σημερινό περιβάλλον των συνεχών ανατροπών, η λύση είναι η στρατηγική που προσαρμόζεται (adaptive strategy). Πρόκειται για μια στρατηγική που εστιάζει στην κατεύθυνση και όχι σε άκαμπτους τελικούς προορισμούς. Μπορούμε να την περιγράψουμε ως «καθοδηγούμενη ευελιξία» (guided flexibility).

Αντί για έναν στατικό χάρτη («Ποια είναι η ακριβής διαδρομή;»), η στρατηγική που προσαρμόζεται δίνει στην οικογένεια μια πυξίδα («Προς τα πού πηγαίνουμε;»). Αυτό επιτρέπει στην επιχείρηση να προχωρά ενωμένη, αλλά και να ελίσσεται όταν ο δρόμος αλλάζει ξαφνικά.

Γιατί ταιριάζει η προσαρμοστικότητα στις οικογενειακές επιχειρήσεις

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις διαθέτουν φυσικά πλεονεκτήματα για την εφαρμογή στρατηγικής που προσαρμόζεται:

• Μακροπρόθεσμος ορίζοντας: Οι επιχειρηματικές οικογένειες σκέφτονται με όρους γενεών, όχι τριμήνων. Αυτό τους επιτρέπει να μένουν σταθερές στην πορεία τους ακόμα και σε προσωρινές αποτυχίες ή δυσκολίες.
• Υπομονετικό κεφάλαιο (patient capital): Η οικογένεια ως μέτοχος έχει υπομονή και δεν εστιάζει στην άμεση διανομή κερδών ή μερίσματος, επιτρέποντας στην επιχείρηση να επενδύσει σε καινοτομίες που μπορεί να αποδώσουν μετά από χρόνια.
• Κοινός σκοπός και αξίες: Η ισχυρή οικογενειακή ταυτότητα λειτουργεί ως πυξίδα, δίνοντας κατεύθυνση ακόμα και όταν τα σχέδια πρέπει να αλλάξουν.
• Εμπιστοσύνη και συνοχή: Οι οικογένειες με ισχυρές σχέσεις μπορούν να παίρνουν γρήγορες, αποκεντρωμένες αποφάσεις επειδή εμπιστεύονται την κρίση των μελών τους.

Δεν είναι όλες οι οικογένειες εξίσου προετοιμασμένες ωστόσο. Ούτε είναι πάντα οι συνθήκες τόσο ιδανικές που να επιτρέπουν την εκμετάλλευση αυτών των προτερημάτων. Τα ίδια χαρακτηριστικά που καθιστούν μια οικογενειακή επιχείρηση ισχυρή, η κληρονομιά, οι συναισθηματικοί δεσμοί και η αφοσίωση, μπορούν επίσης να επιβραδύνουν την προσαρμογή, εάν η οικογένεια δυσκολεύεται στην προσαρμογή ή είναι επιρρεπής στις συγκρούσεις.

Πρακτικές συμβουλές για ηγέτες οικογενειακών επιχειρήσεων

Πώς μπορείτε να ενισχύσετε την ικανότητα της δικής σας επιχείρησης να κινείται προσαρμοστικά; Ακολουθούν έξι πρακτικές προτάσεις βασισμένες στη συγκεκριμένη ακαδημαϊκή δημοσίευση:

1. Συμφωνήστε στον προσανατολισμό, όχι σε άκαμπτους στόχους: Αντικαταστήστε τα απόλυτα πολυετή πλάνα με μια ξεκάθαρη αίσθηση κατεύθυνσης, ορίζοντας το δικό σας «Αστέρι του Βορρά» και 3-5 αδιαπραγμάτευτες αρχές. Εντάξτε αυτές τις αρχές στον μηχανισμό λήψης αποφάσεων, επανεξετάζοντας τακτικά την αποτελεσματικότητά τους.
2. Χρησιμοποιήστε την οικογένεια ως ραντάρ: Εμπλέξτε ενεργά και μη ενεργά μέλη, παλαιότερους και νεότερους. Οι νεότεροι συχνά εντοπίζουν τις αναδυόμενες τάσεις νωρίτερα, ενώ οι παλαιότεροι προσφέρουν την πολύτιμη ιστορική προοπτική. Ζητήστε τους να μεταφέρουν άμεσα πληροφορίες από την αγορά και τους πελάτες.
3. Καλλιεργήστε κουλτούρα ευέλικτης λήψης αποφάσεων: Το micromanagement σκοτώνει την προσαρμοστικότητα, οπότε ενδυναμώστε την επόμενη γενιά δίνοντάς τους την ευκαιρία να λαμβάνουν αποφάσεις εντός σαφών ορίων. Η εμπιστοσύνη επιταχύνει την προσαρμογή.
4. Αφηγηθείτε ιστορίες ανθεκτικότητας: Οι οικογένειες που θυμούνται και συζητούν το πώς ξεπέρασαν κρίσεις στο παρελθόν, ενισχύουν τη συλλογική τους αυτοπεποίθηση. Όταν χτυπήσει η κρίση, ανατρέξτε σε αυτές τις ιστορίες για να πλαισιώσετε τη στιγμή και καταγράψτε τις νέες νίκες για τις επόμενες γενιές.
5. Μετατρέψτε το υπομονετικό κεφάλαιο σε πλατφόρμα καινοτομίας: Χρησιμοποιήστε τον μακροπρόθεσμο ορίζοντά σας για να επενδύσετε στη βιωσιμότητα, σε νέες τεχνολογίες ή συνεργασίες που ενισχύουν την ανθεκτικότητα, αντί να κυνηγάτε το βραχυπρόθεσμο κέρδος.
6. Διατηρήστε εφεδρείες: Η εξάλειψη κάθε στοιχείου από την επιχείρηση που αυτήν τη στιγμή φαίνεται περιττό μπορεί να ακούγεται ελκυστική λύση για την αύξηση της αποδοτικότητας, αλλά θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα σε περιόδους διαταραχών. Η ευελιξία απαιτεί οικονομικά, ανθρώπινα και συναισθηματικά αποθέματα. Οι πιο προσαρμοστικές οικογένειες διατηρούν τα απαραίτητα αποθεματικά που τους επιτρέπουν να ελίσσονται χωρίς πανικό.

Η ελληνική πραγματικότητα: Αυτοσχεδιασμός και ευελιξία

Για την ελληνική οικογενειακή επιχείρηση, η έννοια της αβεβαιότητας ή της αστάθειας δεν είναι κάτι καινούργιο. Έχοντας επιβιώσει από μια δεκαετή οικονομική κρίση, την πανδημία και τις πληθωριστικές πιέσεις, οι ελληνικές ΜΜΕ έχουν αποδείξει ότι διαθέτουν αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα. Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ της διαχείρισης μιας κρίσης με πυροσβεστικό τρόπο και της στρατηγικής ευελιξίας (adaptive strategy) που περιγράφει η δημοσίευση.

Στην Ελλάδα, η ευελιξία συχνά ταυτίζεται με τον αυτοσχεδιασμό την κρίσιμη στιγμή. Το μοντέλο που προτείνεται εδώ είναι διαφορετικό και απαιτεί προετοιμασία για το απρόβλεπτο. Για την ελληνική οικογένεια, αυτό σημαίνει δύο μεγάλες αλλαγές:

• Εμπλουτισμό της ομάδας που παίρνει αποφάσεις: Σε πολλές ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις, η ευελιξία στραγγαλίζεται επειδή όλες οι αποφάσεις πρέπει να περάσουν από τον ιδρυτή. Η πραγματική προσαρμοστικότητα απαιτεί εμπιστοσύνη στην κρίση των νεότερων στελεχών ή της επόμενης γενιάς, δίνοντάς τους χώρο να αντιδράσουν γρήγορα στις αλλαγές της αγοράς.
• Διατήρηση οικονομικών εφεδρειών: Ενώ η ελληνική αγορά πιέζει για διαρκή λιτότητα, η διατήρηση ρευστότητας ή χαμηλού δανεισμού είναι το καύσιμο που επιτρέπει στην επιχείρηση να ελιχθεί όταν οι ανταγωνιστές της παραλύουν από την έλλειψη πόρων.

Κανένα σχέδιο δεν επιβιώνει ανέπαφο από την πρώτη επαφή με την πραγματικότητα. Όμως, οι οικογένειες που λειτουργούν με κοινή πρόθεση, αμοιβαία εμπιστοσύνη και υπομονή μπορούν να ευδοκιμήσουν ακόμα και όταν το μονοπάτι αλλάζει.

Αντί να προσπαθείτε να εξαλείψετε την πολυπλοκότητα, μάθετε να συνεργάζεστε με αυτήν. Οι πιο ανθεκτικές οικογενειακές επιχειρήσεις δεν είναι αυτές που έχουν το καλύτερο στατικό πλάνο, αλλά αυτές που ξέρουν πώς να προχωρούν μαζί, καθώς το μέλλον παραμένει αβέβαιο.

________

Το παρόν άρθρο βασίζεται στη δημοσίευση "The World is Changing Faster Than Your Strategy" των Torsten Pieper, Claudia Binz Astrachan, Francesco Chirico και Annika Ehlers που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 24/10/2025. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.

Σχόλια Αναγνωστών