Skip to content

Κληρονόμοι ή Επιχειρηματίες; Πώς οι οικογένειες μπορούν να καλλιεργήσουν την καινοτομία στην επόμενη γενιά.

Αλέξης Κομσέλης

Στις οικογενειακές επιχειρήσεις, η διαδοχή αποτελεί μια από τις πιο κρίσιμες και σύνθετες προκλήσεις. Αποτελείται από δύο διακριτά στοιχεία, τα οποία δεν είναι απαραίτητο να συνδυάζονται όμως οι περισσότερες οικογενειακές επιχειρήσεις τα βλέπουν συνδυαστικά. Από την μια έχουμε τη διαδοχή στην ιδιοκτησία, την κληρονομική διαδοχή. Και από την άλλη έχουμε τη διαδοχή στη διοίκηση της επιχείρησης, την επιχειρηματική διαδοχή. Η ιδανική συνθήκη διαδοχής είναι συνεπώς η προετοιμασία της επόμενη γενιάς και στις δύο αυτές διαστάσεις. Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι απλώς αν η διάδοχος ή ο διάδοχος θα συνεχίσει την επιχείρηση, αλλά αν θα έχει την ικανότητα και τη διάθεση να την αναπτύξει, να καινοτομήσει και να την προσαρμόσει στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της αγοράς.


Η πρόσφατη ακαδημαϊκή έρευνα, που δημοσιεύτηκε από τους Ganlin Mia Li, Bingbing Ge και Junsheng Dou και διεξήχθη στην Κίνα, ρίχνει φως στο πώς οι ιδρυτές και οι οικογενειακές δομές μπορούν να επηρεάσουν την επιχειρηματική προδιάθεση των διαδόχων. Τα συμπεράσματα της μελέτης παρέχουν πολύτιμες παρατηρήσεις και για το ελληνικό πλαίσιο των οικογενειακών επιχειρήσεων.

Η κινεζική διάσταση: Μια μελέτη περίπτωσης

Η εν λόγω έρευνα εστίασε σε οικογενειακές επιχειρήσεις στην Κίνα, μια χώρα όπου οι ιδιωτικές επιχειρήσεις πρώτης γενιάς είναι σχετικά νέες μετά τις μεταρρυθμίσεις του 1978 και αντιμετωπίζουν την πρώτη μεγάλη διαγενεακή μετάβαση. Το κινεζικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από έναν έντονο σεβασμό στην ιεραρχία και την ευλάβεια προς τους προγόνους (filial piety - υιική ευσέβεια), η οποία μπορεί να ενισχύσει την υπακοή αλλά να αναστείλει την ανάληψη ρίσκου και την καινοτομία από την επόμενη γενιά.

Αν και οι κινεζικές οικογενειακές επιχειρήσεις μπορεί να διαφέρουν σε κλίμακα από τις ελληνικές ΜΜΕ τόσο σε μέγεθος όσο και σε τζίρο, λόγω της φύσης της αγοράς στην οποία δραστηριοποιούνται, οι υποκείμενες δυναμικές είναι παγκόσμιες. Ο κυριαρχικός ρόλος του ιδρυτή, η σημασία της οικογενειακής αρμονίας και η πίεση για διατήρηση της κληρονομιάς αποτελούν κοινά σημεία αναφοράς με την ελληνική πραγματικότητα. Αξίζει να σημειωθεί ότι και στην Ελλάδα, ένας σημαντικός αριθμός οικογενειακών επιχειρήσεων βρίσκεται ενόψει της πρώτης διαγενεακής μετάβασης. Τα συμπεράσματα της μελέτης προσφέρουν έτσι μια χρήσιμη οπτική για το πώς η ηγεσία του ιδρυτή και οι δομές διακυβέρνησης μπορούν να επηρεάσουν την επιχειρηματική στάση των διαδόχων σε οποιοδήποτε πολιτισμικό πλαίσιο.

Ο ρόλος του ιδρυτή και η επιχειρηματική διάθεση των διαδόχων

Η έρευνα υπογραμμίζει την κεντρική θέση του ιδρυτή στην διαμόρφωση της επιχειρηματικής διάθεσης των διαδόχων. Συγκεκριμένα, οι μελετητές διερεύνησαν τον τρόπο με τον οποίο η «ηγεσία με προσανατολισμό στην αλλαγή» (change-oriented leadership) του ιδρυτή και οι επίσημοι μηχανισμοί διακυβέρνησης της οικογενειακής επιχείρησης επιδρούν στην επιχειρηματική ανάπτυξη των μελών της επόμενης γενιάς.

Ηγετικό στυλ του ιδρυτή:

  • Ηγεσία προσανατολισμένη στην αλλαγή: Οι ιδρυτές που υιοθετούν ένα στυλ ηγεσίας που ενθαρρύνει την καινοτομία, τη δημιουργικότητα και την ανάληψη μετριασμένου ρίσκου, έχουν διαδόχους με ισχυρότερη επιχειρηματική διάθεση. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την ευκαιρία που δίνεται στην επόμενη γενιά να αναλάβει ευθύνες και την αποδοχή της αλλαγής. Αυτοί οι ιδρυτές λειτουργούν ως μέντορες και υποστηρικτές, επιτρέποντας στους διαδόχους να εξερευνήσουν νέες ιδέες και να αναπτύξουν τις δικές τους πρωτοβουλίες.
  • Απολυταρχική/Συντηρητική ηγεσία: Αντίθετα, ιδρυτές που διατηρούν αυστηρό έλεγχο και αποθαρρύνουν την αποκλίνουσα σκέψη, συχνά εμποδίζουν την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στους διαδόχους. Οι διάδοχοι τείνουν να γίνονται απλώς κληρονόμοι που διατηρούν την υφιστάμενη κατάσταση, αντί για επιχειρηματίες που αναζητούν νέες ευκαιρίες.

Τυπικοί Μηχανισμοί Διακυβέρνησης

Η μελέτη έδειξε επίσης ότι οι επίσημοι μηχανισμοί διακυβέρνησης, όπως σαφείς ρόλοι, περιγραφές θέσεων εργασίας, διαδικασίες αξιολόγησης και συμβούλια διαδοχής, έχουν σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη επιχειρηματικής δυναμικής στην επόμενη γενιά.

Όταν υπάρχουν ισχυροί τυπικοί μηχανισμοί διακυβέρνησης, αυτοί μπορούν να ενισχύσουν την επίδραση της ηγεσίας του ιδρυτή με προσανατολισμό στην αλλαγή. Δημιουργούν ένα πλαίσιο που επιτρέπει στους διαδόχους να αναπτύξουν επιχειρηματικές πρωτοβουλίες εντός σαφών ορίων, μειώνοντας την αβεβαιότητα και τους φόβους.

Ακόμη και σε περιπτώσεις όπου ο ιδρυτής δεν είναι πλήρως προσανατολισμένος στην αλλαγή, οι τυπικοί μηχανισμοί μπορούν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον που υποστηρίζει την επιχειρηματική διάθεση των διαδόχων, παρέχοντάς τους τη δομή και την αυτονομία που χρειάζονται.

Βασικά συμπεράσματα

Η έρευνα αναδεικνύει ότι η επιχειρηματικότητα των διαδόχων δεν είναι απλώς ένα έμφυτο χαρακτηριστικό, αλλά ένα αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ του στυλ ηγεσίας του ιδρυτή και των επίσημων δομών διακυβέρνησης της οικογενειακής επιχείρησης. Οι οικογένειες που επιθυμούν να καλλιεργήσουν επιχειρηματίες στην επόμενη γενιά πρέπει να επενδύσουν συνειδητά:

  • Στην ανάπτυξη ενός ηγετικού στυλ που ενθαρρύνει την πρωτοβουλία και την ανάληψη υπολογισμένου ρίσκου.
  • Στην καθιέρωση σαφών μηχανισμών διακυβέρνησης που οριοθετούν τους ρόλους, τις ευθύνες και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

Αυτά τα δύο στοιχεία λειτουργούν συμπληρωματικά. Μόνο ένας ιδρυτής που είναι πρόθυμος να παραχωρήσει βαθμό αυτονομίας και να υποστηρίξει την αλλαγή, σε συνδυασμό με δομημένα πλαίσια, μπορεί να απελευθερώσει το επιχειρηματικό δυναμικό των διαδόχων του.

Πρακτικές εφαρμογές για ΜΜΕ οικογενειακές επιχειρήσεις

Για τις πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες οικογενειακές επιχειρήσεις, όπου οι πόροι είναι συχνά περιορισμένοι, οι εφαρμογές αυτών των συμπερασμάτων είναι ζωτικής σημασίας:

  • Από τον απόλυτο έλεγχο στην καθοδήγηση: Οι ιδρυτές χρειάζεται να μετατοπιστούν από ένα μοντέλο απόλυτου ελέγχου στην παροχή καθοδήγησης και την ενθάρρυνση της αυτόνομης σκέψης. Αυτό δεν απαιτεί σημαντικό προϋπολογισμό, αλλά απαιτεί αλλαγή νοοτροπίας και εμπιστοσύνη.
  • Δημιουργία σαφών ρόλων και αρμοδιοτήτων: Ακόμη και σε μικρές επιχειρήσεις, η γραπτή περιγραφή ρόλων και αρμοδιοτήτων για τους διαδόχους μπορεί να μειώσει την ασάφεια, να ενισχύσει την αυτονομία και να περιορίσει τις συγκρούσεις. Αυτό είναι ένα ουσιαστικό βήμα που δεν έχει σημαντικό κόστος.
  • Επένδυση στην εκπαίδευση και το mentoring: Η εκπαίδευση των διαδόχων σε σύγχρονες επιχειρηματικές πρακτικές και η παροχή ενεργού mentoring από τον ιδρυτή ή από άτομα εμπιστοσύνης είναι κρίσιμη. Δεν απαιτούνται πάντα ακριβά προγράμματα. Η πρακτική εμπειρία και η ανάθεση πραγματικών πρωτοβουλιών είναι ανεκτίμητες.
  • Θεσμοθέτηση απλών διαδικασιών διακυβέρνησης: Μπορούν να καθιερωθούν απλά οικογενειακά συμβούλια ή τακτικές συναντήσεις, όπου οι διάδοχοι μπορούν να παρουσιάζουν ιδέες, να λαμβάνουν ανατροφοδότηση και να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων. Αυτό δημιουργεί ένα δομημένο περιβάλλον για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας.
  • Ενθάρρυνση δικτύωσης και εξωτερικής έκθεσης: Η συμμετοχή των διαδόχων σε κλαδικές εκδηλώσεις, σεμινάρια και η επαφή με άλλα στελέχη εκτός της οικογενειακής επιχείρησης, μπορεί να διευρύνει τους ορίζοντές τους και να τους εκθέσει σε νέες ιδέες και επιχειρηματικές ευκαιρίες.

 

Η μετάβαση από τον ρόλο του απλού κληρονόμου σε αυτόν του ενεργού επιχειρηματία είναι μια πρόκληση που κάθε οικογενειακή επιχείρηση πρέπει να αντιμετωπίσει. Η έρευνα που διεξήχθη στην Κίνα μας υπενθυμίζει ότι αυτή η μετάβαση δεν είναι τυχαία, αλλά είναι το αποτέλεσμα συνειδητών ή διαισθητικών επιλογών στην ηγεσία και τη διακυβέρνηση. Με την υιοθέτηση ενός ηγετικού στυλ που ενθαρρύνει την αλλαγή και την καθιέρωση σαφών, λειτουργικών δομών, οι οικογενειακές επιχειρήσεις ανεξαρτήτως μεγέθους μπορούν να διασφαλίσουν ότι η επόμενη γενιά θα φέρει όχι μόνο τη συνέχεια, αλλά και την απαραίτητη καινοτομία για ένα βιώσιμο και επιτυχημένο μέλλον.

________

Το παρόν άρθρο βασίζεται στη δημοσίευση "Will Your Successors See Themselves as Heirs or Entrepreneurs?" των Ganlin Mia Li , Bingbing Ge και Junsheng Dou που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 04/09/2025. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.

Σχόλια Αναγνωστών

Εγγραφείτε στο Νewsletter μας!

Παρακαλούμε συμπληρώστε το email σας.