Ο ρόλος της απερχόμενης γενιάς μετά τη διαδοχή

Η σκέψη και μόνο της διαδοχής είναι δύσκολη για πολλούς ιδιοκτήτες οικογενειακών επιχειρήσεων. Είναι μια μακρά διαδικασία, γεμάτη με ερωτήσεις και προετοιμασία που αρχικά φαίνεται τρομακτική. Ωστόσο, είναι σημαντικό να παίρνουν θάρρος από το γεγονός ότι η επιτυχής διαχείριση και πλοήγηση στα, πολλές φορές θολά, νερά της διαδικασίας αυτής μπορεί να ενισχύσει τους οικογενειακούς δεσμούς και να ανοίξει το δρόμο για μακροπρόθεσμη επιτυχία στην οικογένεια και την επιχείρηση.

Για τους σημερινούς ηγέτες που πρόκειται να παραδώσουν τα ηνία στην επόμενη γενιά, ένα σημαντικό ερώτημα είναι πώς θα απεμπλακούν από την επιχείρηση. Πρέπει να προετοιμαστούν για μια συνολική αποχώρηση που θα δίνει στην επόμενη γενιά την ελευθερία να κάνει τις δικές της επιλογές και τα λάθη της; Ή θα πρέπει να συνεχίσουν να εμπλέκονται μέσω ενός συμβουλευτικού ρόλου για να βοηθήσουν τη νέα γενιά;

Σε αυτό το άρθρο εξετάζουμε κατά περίπτωση αν ο συμβουλευτικός αυτός ρόλος μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη στη διαδικασία διαδοχής, αλλά και κάτω από ποιες συνθήκες δεν είναι καλή ιδέα.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχουν πολλές ιστορίες που σχετίζονται με αυτό το θέμα. Σχεδόν όλες οι οικογενειακές επιχειρήσεις με μακρά παράδοση διαδοχής σε βάθος γενεών έχουν τη δική τους ιστορία. Το ενδιαφέρον είναι ότι κάθε μια από αυτές τις ιστορίες είναι διαφορετική. Ανάμεσά τους υπάρχουν ιστορίες σκληρών συγκρούσεων, ακόμη και περιπτώσεις όπου η γενιά που αποχώρησε επιστρέφει για να ξαναπάρει τον έλεγχο. Άλλες οικογένειες έχουν βιώσει την οικογενειακή αρμονία και τα οφέλη που προέρχονται από την εμπειρία δύο γενεών που εργάζονται μαζί για το κοινό όραμα.

Οι συγγραφείς του άρθρου ερεύνησαν αρκετές εκατοντάδες υποθέσεις διαδοχής οικογενειακών επιχειρήσεων, εξετάζοντας πότε και υπό ποιες καταστάσεις η εμπλοκή των προκατόχων είναι επιζήμια και πότε είναι επωφελής. Τα ευρήματά αυτής της έρευνας μπορούν να βοηθήσουν οποιονδήποτε και οποιανδήποτε ηγείται μιας οικογενειακής επιχείρησης σήμερα, γιατί αργά ή γρήγορα θα χρειαστεί να απαντήσει σε μια απλή ερώτηση: Να μείνω ή να φύγω;

Ο ρόλος των προκατόχων στη μεταβατική περίοδο

Κατά τη διάρκεια της περιόδου μετά τη διαδοχή, οι περισσότεροι προκάτοχοι μπορεί να συνεχίσουν να εμπλέκονται με την επιχείρηση με διάφορους ρόλους, για παράδειγμα μέσω της θητείας τους στο διοικητικό συμβούλιο ή κάποιου συντονιστικού ρόλου. Στην πραγματικότητα, περισσότεροι από τους μισούς προκατόχους συνεχίζουν να έχουν ιδιοκτησιακές και διαχειριστικές ευθύνες κατά τη μεταβατική περίοδο. Ωστόσο, είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε τον λόγο για τον οποίο οι προκάτοχοι συνεχίζουν να συμμετέχουν, καθώς η συμμετοχή τους μπορεί να αποφέρει τόσο θετικά όσο και αρνητικά αποτελέσματα για τον οργανισμό. Σε θετικό πλαίσιο, οι προκάτοχοι που εξακολουθούν να συμμετέχουν μπορούν να παρέχουν υποστηρικτικές συμβουλές και καθοδήγηση, καλλιεργώντας ισχυρές προσωπικές σχέσεις όπως οικογενειακούς δεσμούς ή διαρκή ενότητα που βασίζεται στην πίστη και την εμπιστοσύνη. Επιπλέον, μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση της πίεσης που αντιμετωπίζουν οι διάδοχοι, ειδικά όταν ακόμη μαθαίνουν.

Ωστόσο, οι προκάτοχοι συχνά προσωποποιούν την κουλτούρα του παρελθόντος της επιχείρησης, η οποία μπορεί να αποδειχθεί επιζήμια σε ένα μεταβαλλόμενο και ταραχώδες περιβάλλον. Επιπλέον, όταν οι διάδοχοι είναι ικανοί και προετοιμασμένοι για μεγαλύτερο ρόλο, οι πιθανά εποικοδομητικοί λόγοι για τη συμμετοχή των προκατόχων μειώνονται. Σε αυτήν την περίσταση, η πεπαλαιωμένη αντίληψη του ηγέτη που έχει αποχωρήσει και εξακολουθεί να προσκολλάται στην εξουσία μπορεί να επικρατήσει, δημιουργώντας συνθήκες αδράνειας που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα και την ανανέωση της επιχείρησης. Όπως είπε και ένας διάδοχος που αντιμετώπισε μια αντίστοιχη περίπτωση:

«Στην αρχή νόμιζα ότι ήταν μεγάλη βοήθεια, αλλά αποδείχτηκε μεγάλο εμπόδιο. [...] Αν αλλάξετε τα πράγματα που εισήγαγε [ο προκάτοχος], είναι σαν να του πατάτε τον κάλο.»

Πότε πρέπει να αποχωρήσουν οι προκάτοχοι;

Όταν οι διάδοχοι είναι καλά προετοιμασμένοι! Διαθέτουν δηλαδή όλα τα απαραίτητα εφόδια για να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν πώς η επιχείρηση σχετίζεται με το περιβάλλον της, και μπορούν να σχεδιάσουν και να εκτελέσουν διορθωτικές κινήσεις εάν είναι απαραίτητες. Πρακτικά δηλαδή, έχουν την ωριμότητα, εμπειρία στην ηγεσία, γνωρίζουν καλά την ίδια την οικογενειακή επιχείρηση και τον κλάδο στον οποίο δραστηριοποιούνται. Με αυτά τα εφόδια μπορούν να διαχειριστούν αποτελεσματικά την μετάβαση ηγεσίας και τυχόν προβλήματα που θα ανακύψουν από αυτήν, βάζοντας τα θεμέλια για μια νέα περίοδο μακροπρόθεσμης διαχείρισης. Αυτές οι δεξιότητες ηγεσίας και διοίκησης χρησιμεύουν ως γέφυρα μεταξύ της εγγενούς ανάγκης για ανανέωση και της σημασίας της σταθερότητας στις οικογενειακές επιχειρήσεις.

Πότε πρέπει να μείνουν οι προκάτοχοι;

Αντίθετα, όταν οι διάδοχοι δεν έχουν ακόμα τις απαιτούμενες δεξιότητες που περιγράψαμε παραπάνω, η συνδρομή των προκατόχων μπορεί να αντισταθμίσει τις ελλείψεις με στόχο τη διασφάλιση της απόδοσης της επιχείρησης. Σε αυτήν την περίπτωση, οι προκάτοχοι μπορούν να έχουν συμβουλευτικό ρόλο ή ρόλο μέντορα για την καθοδήγηση των διαδόχων. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούν να μεταφέρουν τις δεξιότητες και τις τεχνικές διαχείρισης που απαιτούνται για την επιτυχή λειτουργία της επιχείρησης. Η έρευνα διαπιστώνει ότι η εμπλοκή των προκατόχων σε αυτές τις περιπτώσεις οδηγεί σε θετικό αποτέλεσμα.

Ποιος ο ρόλος της ηλικίας και της ιστορίας της επιχείρησης;

Παράλληλα με την οικογένεια και η επιχείρηση δημιουργεί τους κατάλληλους μηχανισμούς για τη διαχείριση της διαδοχής. Οι μηχανισμοί αυτοί αποκρυσταλλώνονται όσο περνούν τα χρόνια και η οικογενειακή επιχείρηση περνάει από διαδικασίες διαδοχής. Μαθαίνει και αυτή δηλαδή ως οργανισμός τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διαχειρίζεται μια τόσο σημαντική αλλαγή. Συνεπώς, η ηλικία της οικογενειακής επιχείρησης και η εμπειρία της με τη διαχείριση της διαδοχής μπορεί να επηρεάσει τον προγραμματισμό της μετάβασης από τη μια γενιά στην επόμενη.

Οι νεότερες επιχειρήσεις χρειάζονται ιδιαίτερα ισχυρή ηγεσία επειδή έχουν λιγότερη εμπειρία με τη διαδοχή, ενώ παράλληλα πολλές ιδέες και διαδικασίες συχνά εξακολουθούν να συνδέονται άμεσα με τους ιδρυτές. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η συμμετοχή των ιδρυτών προκατόχων δεν είναι απλώς επωφελής, αλλά κρίσιμη, καθώς παρέχει πρόσβαση σε πολύτιμους πόρους και βασικές πληροφορίες. Επίσης, μπορεί να δημιουργήσει συνέργειες και νέες ιδέες. Ο ρόλος των προκατόχων παραμένει σημαντικός για τη διαχείριση και τη μεταβίβαση των σχέσεων της επιχείρησης με την αγορά. Μετά από μια μακροχρόνια διαχείριση είναι λογικό να δημιουργούνται προσωποπαγείς σχέσεις εμπιστοσύνης με πελάτες, προμηθευτές και άλλους από το περιβάλλον της επιχείρησης. Η εποικοδομητική συνύπαρξη των δύο γενεών μπορεί να διασφαλίσει τη σταδιακή μεταβίβαση αυτών των σχέσεων στη νεότερη γενιά.

Καθώς η επιχείρηση ωριμάζει και μεγαλώνει, η λήψη αποφάσεων γίνεται συνήθως λιγότερο συγκεντρωτική και ο οργανισμός μπορεί να λειτουργήσει χωρίς να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στους ιδρυτές. Πράγματι, μετά την περίοδο της διαδοχής, μια τέτοια επιχείρηση μπορεί να αναπτύξει ευκολότερα τις απαιτούμενες δομές ηγεσίας και διακυβέρνησης. Αυτό υποδηλώνει ότι η συμμετοχή των προκατόχων είναι πιο σημαντική σε νεότερες επιχειρήσεις παρά σε παλαιότερες, από λειτουργική άποψη, και αφήνοντας κατά μέρος τη συναισθηματική πτυχή.

Ενδυναμώστε τους διαδόχους και διαχειριστείτε την επιρροή των προκατόχων

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις διαθέτουν μοναδικά χαρακτηριστικά -- όπως κοινωνικό κεφάλαιο, σταθερότητα και οικογενειακή κουλτούρα -- που πρέπει να διατηρηθούν για να διατηρηθεί η ταυτότητα της επιχείρησης κατά τη φάση της διαδοχής. Η σωστή συμμετοχή των προκατόχων μπορεί να μειώσει την πίεση στους διαδόχους, να ενισχύσει τις συνέργειες και να επιτρέψει τη μεταφορά πολύτιμων γνώσεων και τεχνογνωσίας μετά τη διαδοχή. Αλλά αν ο προκάτοχος παραμείνει στην εξουσία “ως σκιώδες αφεντικό”, η νέα ηγεσία μπορεί να παραπαίει και η απαραίτητη οργανωτική αλλαγή δεν θα συμβεί. Απαραίτητο συστατικό επιτυχίας είναι η σωστή προετοιμασία των διαδόχων για τον ρόλο που θα κληθούν να αναλάβουν. Η προετοιμασία αυτή είναι σε κάθε περίπτωση οικογένειας και επιχείρησης διαφορετική, αλλά αποβλέπει στην ενδυνάμωση των διαδόχων για τη διασφάλιση της αειφόρου ανάπτυξης της επιχείρησης.

Η τρέχουσα γενιά θα πρέπει να σκεφτεί εάν θα παραμείνει στις επιχειρήσεις. Οι σωστές αποφάσεις θα μπορούσαν να ληφθούν απαντώντας σε δύο βασικά ερωτήματα:

1. Είναι οι διάδοχοι εξοπλισμένοι με τις απαραίτητες δεξιότητες και γνώσεις;

2. Eίναι αυτή μόνο μία από τις πολλές διαδικασίες διαδοχής που έχει βιώσει η οικογενειακή επιχείρηση;

Εάν η απάντηση και στις δύο ερωτήσεις είναι ναι, ήρθε η ώρα να παραδώσετε τη σκυτάλη στους διαδόχους και να αποχωρήσετε από την επιχείρηση έχοντας φέρει επιτυχώς εις πέρας την αποστολή σας: τη σωστή προετοιμασία της επόμενης γενιάς. Όταν όμως βρίσκεστε για οποιονδήποτε λόγο αντιμέτωποι με άπειρους διαδόχους και η επιχείρηση βιώνει την πρώτη της διαδοχή, προσπαθήστε να δώσετε την καθοδήγηση και την υποστήριξη που χρειάζονται για να απορροφήσουν τις δεξιότητές και τις θεσμικές σας γνώσεις σας και, στη συνέχεια, υποχωρήστε σταδιακά.

________

Το παρόν άρθρο βασίζεται στην δημοσίευση "Should Former Leaders Stay Involved in the Family Firm?" των Melania Riefolo, Sena Özkara, Jan-Philipp Ahrens and Niloufar Nekouei που δημοσιεύθηκε στο familybusiness.org στις 06/08/2024. Δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του FamBiz Toolkit, της πρωτοβουλίας του Alba Graduate Business School σε συνεργασία με την NN Hellas για την ενδυνάμωση της νέας γενιάς των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.

Σχόλια Αναγνωστών